Protein C Eksikliği Nedir? Belirtileri, Nedenleri, Teşhisi, Tedavisi

Protein C eksikliği, doğal bir antikoagülan olan protein C eksikliği ile karakterize nadir bir genetik hastalıktır. Bu, kanın çok fazla toplanmasının (pıhtılaşmasının) önlenmesine yardımcı olduğu anlamına gelir.

Haber Merkezi / Etkilenen bireylerin kan pıhtıları, özellikle de derin ven trombozu adı verilen bir tür kan pıhtısı geliştirme riski altında olduğu hafif bir formu vardır. Bu bacaklarda oluşan bir pıhtıdır. Çok nadir olmasına rağmen, doğumda (konjenital) mevcut olan ve vücutta yaygın küçük pıhtılara ve bebeklik döneminde yaşamı tehdit eden komplikasyonlara neden olma potansiyeline sahip ciddi bir form vardır.

Protein C eksikliğine PROC genindeki değişiklikler (mutasyonlar) neden olur . Daha hafif form, bir PROC genindeki değişiklikten kaynaklanır ve otozomal dominant bir şekilde kalıtsaldır. Şiddetli form, her iki PROC genindeki bir değişiklikten kaynaklanır ve otozomal resesif bir şekilde kalıtsaldır.

Hafif formda protein C eksikliği olan kişiler, özellikle damarlarda kan pıhtılaşması (venöz tromboembolizm) geliştirme riski altındadır. Ayrıca warfarin (warfarine bağlı cilt nekrozu) adı verilen kan sulandırıcı bir ilaçla tedaviyi takiben cilt hastalığı riski de taşırlar. Protein C eksikliğinin arterlerde kan pıhtılaşması (arteriyel tromboz) riskini artırıp artırmadığı tam olarak anlaşılamamıştır.

Protein C eksikliğinin ciddi formlarını (homozigot veya bileşik heterozigot formları) taşıyan bebeklerde, doğumdan sonraki birkaç saat ila birkaç gün içinde semptomlar gelişebilir. Purpura fulminans adı verilen potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durum geliştirirler. Bu durum, vücudun her yerindeki kan damarlarında kan pıhtılarının oluşmasıyla karakterize edilir. Kan pıhtıları en sık kolları ve bacakları etkiler, ancak vücutta yaygınlaşabilir (yaygın damar içi pıhtılaşma).

Kan pıhtıları kanın normal akışını engelleyebilir ve çevre dokuda ölüme (nekroz) yol açabilir. Bebeklerde etkilenen bölgelerde anormal kanamalar, ciltte büyük, mor lekeler veya lekelerin oluşması ve etkilenen ciltte nekroz görülür. Ciltte morarma ve renk değişikliği vücutta yaygın olabilir. Purpura fulminans epizodları tekrarlayabilir. Purpura fulminans tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

Protein C eksikliğinin daha hafif formuna sahip kişiler, yetişkinliğe ulaşana kadar herhangi bir semptom (asemptomatik) göstermeyebilir. Diğerleri asemptomatik kalabilir. En sık görülen semptom derin ven trombozudur. Bu, bacakların derin damarlarında oluşan bir pıhtıdır. Bu acı verici olabilir ve bacağın şişmesine neden olabilir, ancak pıhtılar ağrısız veya şişlik olmadan da oluşabilir. Bu kan pıhtısının olası bir komplikasyonu, bir parçasının koparak kan dolaşımına girmesi ve akciğerlere yerleşmesidir. Bu, pulmoner emboli adı verilen bir durum olan akciğerlere kan akışını engelleyebilir.

Kan pıhtıları aynı zamanda kalın ve ince bağırsaklardan (mezenterik damarlar) kanı boşaltan kan damarlarında da oluşabilir. Daha az sıklıkla serebral damarlarda, karaciğerin ana damarında (portal damar) ve diğer bölgelerde kan pıhtıları oluşabilir. Kan pıhtısı atakları genellikle ameliyat, hamilelik veya hareketsizlik veya hareketsizlik gibi diğer risk faktörleri tarafından “tetiklenir” veya tetiklenir. Daha hafif formda protein C eksikliği olan kişiler yaşlandıkça kan pıhtılarının gelişme olasılığı daha yüksektir.

Protein C eksikliği olan bireyler, Warfarin kaynaklı cilt nekrozu adı verilen bir durum geliştirme riski altındadır. Etkilenen bireylerde warfarin kullanımı yaygın cilt lezyonlarına yol açabilir. Kollar ve bacaklar, göğüsler ve gövde en sık etkilenen bölgelerdir. Lezyonlar kırmızımsı veya mor olabilir ve tedavi edilmezse, etkilenen cilt parçalanıncaya kadar kötüleşecektir.

Doktorlar, protein C eksikliği olan kişilerde arterlerde kan pıhtılaşması riskinin yüksek olup olmadığından emin değiller. Bu, felç gibi kardiyovasküler bir sorun yaşama riskini artıracaktır.

Protein C eksikliğine PROC genindeki bir değişiklik (mutasyon) neden olur . Genler, vücudun birçok fonksiyonunda kritik rol oynayan proteinlerin oluşturulması için talimatlar sağlar. Bir gende mutasyon meydana geldiğinde protein ürünü hatalı, verimsiz veya mevcut olmayabilir. Belirli bir proteinin işlevlerine bağlı olarak bu, vücudun birçok organ sistemini etkileyebilir.

PROC geni , protein C’nin oluşturulmasına yönelik talimatlar içerir. Bu protein bir antikoagülandır; kanın gereğinden fazla pıhtılaşmasını önlemek için çalışır. Aynı zamanda iltihaplanmayı önlemek için de çalışır. Protein C eksikliğinin daha hafif formlarına sahip kişilerde protein C seviyeleri anormal derecede düşük olabilir veya normal seviyelere sahip olabilirler, ancak protein olması gerektiği kadar iyi işlev görmez. Şiddetli formları olan kişilerde vücutta ciddi bir C proteini eksikliği vardır.

Genetik hastalıklar, anne ve babadan alınan kromozomlarda bulunan belirli bir özelliğe ait genlerin birleşimiyle belirlenir. Protein C eksikliğinin daha hafif formu otozomal dominant bir şekilde kalıtsaldır; bu, insanların PROC geninin değiştirilmiş bir kopyasını ve değişmemiş bir kopyasını (heterozigot) miras aldığı anlamına gelir. Şiddetli formlar otozomal resesif bir şekilde kalıtılır; bu da insanların PROC geninin iki değiştirilmiş kopyasını miras aldığı anlamına gelir. Her iki gende de aynı değişikliği (homozigot) alabilirler veya her gende farklı değişiklikleri (bileşik heterozigotlar) miras alabilirler.

Baskın genetik bozukluklar, hastalığın ortaya çıkması için anormal bir genin yalnızca tek bir kopyasının gerekli olduğu durumlarda ortaya çıkar. Anormal gen, ebeveynlerden herhangi birinden miras alınabilir veya etkilenen bireyde yeni bir mutasyonun (gen değişikliği) sonucu olabilir. Anormal genin etkilenen ebeveynden yavruya geçme riski, ortaya çıkan çocuğun cinsiyetine bakılmaksızın her hamilelik için %50’dir.

Resesif genetik bozukluklar, bir bireyin her bir ebeveynden aynı özellik için aynı anormal geni miras almasıyla ortaya çıkar. Bir kişi hastalık için bir normal gen ve bir de hastalık geni alırsa, kişi hastalığın taşıyıcısı olacaktır, ancak genellikle semptom göstermeyecektir.

Taşıyıcı olan iki ebeveynin her ikisinin de kusurlu geni geçirme ve dolayısıyla etkilenmiş bir çocuğa sahip olma riski her hamilelikte %25’tir. Anne-baba gibi taşıyıcı olan bir çocuğa sahip olma riski her gebelikte %50’dir. Bir çocuğun her iki ebeveynden de normal genler alma ve söz konusu özellik açısından genetik olarak normal olma şansı %25’tir. Risk erkekler ve kadınlar için aynıdır.

Protein C eksikliği tanısı, karakteristik semptomların tanımlanmasına (örn. tekrarlanan kan pıhtı oluşumu), ayrıntılı hasta ve aile geçmişine (örn. ailede kan pıhtılaşması geçmişi), kapsamlı bir klinik değerlendirmeye ve bazı özel testlere dayanır.

Etkilenen bireyler için standartlaştırılmış bir tedavi protokolü veya kılavuz yoktur. Hastalığın nadir görülmesi nedeniyle geniş hasta grubu üzerinde test edilmiş tedavi denemeleri bulunmamaktadır. Tıbbi literatürde tek vaka raporları veya küçük hasta serileri kapsamında çeşitli tedaviler rapor edilmiştir. Tedavi denemeleri, protein C eksikliği olan bireylere yönelik spesifik ilaçların ve tedavilerin uzun vadeli güvenliğini ve etkinliğini belirlemek için çok yararlı olacaktır.

Hafif formda protein C eksikliği olan birçok kişinin, ameliyat, hamilelik, hareketsiz kalma veya travma gibi kan pıhtılaşması riskinin arttığı durumlar dışında herhangi bir tedaviye ihtiyacı olmayacaktır. Kan pıhtılaşması konusunda güçlü bir aile öyküsü olan bazı kişiler önleyici tedavi (örn. antikoagülan tedavi) alabilir.

Antikoagülan tedavi, kanı incelten ve kanın pıhtılaşmasını zorlaştıran heparin ve warfarin gibi ilaçların kullanılmasıdır. Varfarine bağlı cilt nekrozu riski nedeniyle warfarin kullanılıyorsa özel dikkat gösterilmelidir. Antikoagülan tedavinin süresi, hastanın özel durumuna göre değişir.

2007 yılında ABD Gıda ve İlaç İdaresi, Purpura fulminans veya venöz tromboz yaşayan ciddi C proteini eksikliği olan bireylerin tedavisinde Ceprotin adı verilen bir protein C konsantresinin kullanımını onayladı. Purpura fulminans gelişen ciddi C proteini eksikliği olan bebeklerin Ceprotin ile acil tedaviye ihtiyacı vardır. Ceprotin bulunamıyorsa taze dondurulmuş plazma kullanılabilir. Şiddetli protein C eksikliği olan bazı bebeklere günlük Ceprotin infüzyonu yapılır. Tıp literatüründe yer alan küçük bir çocuğun insülin pompası kullanılarak sürekli tedavi gördüğü bildirildi.

Avrupa’da plazmadan elde edilen protein C konsantresi olan başka bir ilaç daha var. Bu ilaca Protexel adı veriliyor.

Warfarin kaynaklı cilt nekrozu tıbbi bir acil durumdur. Varfarin derhal kesilmeli ve etkilenen bireyler K vitamini ve terapötik dozlarda heparin ile tedavi edilmelidir. Protein C eksikliği olan bireylerde, protein C aktivitesinin normalleştirilmesine yardımcı olmak için Ceprotin verilebilir. Ceprotin mevcut değilse taze dondurulmuş plazma denenebilir.