Narkolepsi nedir? Nedenleri, Belirtileri, Tedavisi

Sinir sistemini etkileyen bir durum olan Narkolepsi, bireyin yaşam kalitesini etkileyebilecek kadar anormal uykuya neden olur. Nadir görülen kronik bir durum olan Narkolepsinin semptomları genellikle 10 ila 25 yaşları arasında başlar, ancak durum genellikle hemen tanınmaz ve sıklıkla yanlış teşhis edilir.

Narkolepsi, gündüz önemli uyuşukluğa ve “uyku ataklarına” veya aşırı derecede uykuya dalma dürtüsüne ve geceleri zayıf parçalanmış uykuya neden olur. Vakaların çoğunda, katapleksi olarak bilinen beklenmedik ve geçici kas kontrol kaybına da neden olur. Bu, özellikle çocuklarda nöbet aktivitesi ile karıştırılabilir.

Narkolepsi kendi başına ölümcül bir hastalık değildir, ancak uyku bölümleri kazalara, yaralanmalara veya yaşamı tehdit eden durumlara yol açabilir. Ayrıca narkolepsi hastaları, gündüz aşırı uykululuk atakları nedeniyle işlerini sürdürmekte, okulda başarılı olmakta ve ilişkilerini sürdürmekte zorluk çekebilirler. Durumu yönetmeye yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.

Narkolepsiye ne sebep olur?

Narkolepsinin kesin nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, tip 1 (katapleksi ile narkolepsi) hastalarının çoğunda hipokretin adı verilen bir beyin proteini miktarı azalmıştır. Hipokretinin işlevlerinden biri uyku-uyanma döngülerinizi düzenlemektir.

Bilim insanları, birçok faktörün düşük hipokretin seviyelerine neden olabileceğini düşünüyor. Düşük hipokretin seviyelerine neden olan bir gen mutasyonu tanımlanmıştır. Stres, toksinlere maruz kalma ve enfeksiyon gibi diğer faktörler de rol oynayabilir.

Narkolepsi için risk faktörleri;

• Aile öyküsü; Narkolepsili bir aile üyeniz varsa, hastalığa yakalanma olasılığınız daha fazladır
• Yaş; 10 ila 30 yaş arasındaki kişilerin narkolepsi tanısı alma olasılığı daha yüksektir. Bununla birlikte, narkolepsi genellikle yetersiz teşhis edilir veya yanlış teşhis edilir

Narkolepsinin komplikasyonları;

• Narkolepsili kişilerde sıklıkla depresyon ve anksiyete vardır, ancak bunların narkolepsi semptomları mı yoksa yaşam kalitelerini etkileyen semptomları mı olduğu net değildir
• Aşırı uykululuk ve katapleksi nedeniyle sosyal yaşamınız etkilenebilir. Örneğin, sosyal toplantılar sırasında uyanık kalmakta güçlük çekebilirsiniz veya gülerken kas kontrolünüzü kaybedebilirsiniz
• Belki düşük aktivite seviyeleri veya daha yavaş bir metabolizma nedeniyle, narkolepsili birçok insan aşırı kiloludur
• Araştırmalar, narkolepsi hastalarının intihar eylimi daha yüksektir

Narkolepsi türleri;

• Tip 1 en yaygın olanıdır. Katapleksi adı verilen bir semptom veya ani kas tonusu kaybı içerir. Bu tipteki insanlar, hipokretin adı verilen bir proteinin düşük seviyelerine bağlı olarak gündüzleri aşırı uykululuk ve katapleksi atakları yaşarlar. (Hipokretin bazen oreksin olarak adlandırılır)
• Tip 2 , katapleksi olmayan narkolepsidir. Tip 2 narkolepsili kişilerde genellikle normal hipokretin seviyeleri vardır

Belirtileri;

Narkolepsi dediğimiz nörolojik bozukluk herkesi farklı şekilde etkilemektedir. İşte o belirtilerden bazıları:

• Gündüz aşırı uyku hali
• Karabasan
• Uykuya dalarken görülen halüsinasyonlardaki gerçeklik
• Horlama
• Rahatsız bacak sendromu
• Zihinde buğulanma, zayıf hafıza, konsantrasyon bozukluğu
• Fiziksel enerji yoksunluğu
• Uyku kalitesinde bozukluk ve uykusuzluk
• Kasların ani zayıflığı

Çocuklarda bu belirtilere ek olarak:

• Sinirlilik hali
• Hiperaktivite
• Dilin dışarı çıkması
• Yarı kapalı gözler
• Dengesiz yürüme görülebilir

Tanısı;

Doktorlar normal şartlar altında bireyin gündüz vakti aşırı uykulu olmasına veya varsa ani kas tonusu kaybına yani katapleksi durumuna bağlı olarak narkolepsi ön tanısını koyabilirler. Doktor, bu ön tanıdan sonra daha iyi ve kesin bir değerlendirme için bireyi bir uyku uzmanına yönlendirecektir.

Narkolepsinin kesin tanısının konulması ise uyku uzmanları tarafından derinlemesine bir uyku analizi gerçekleştirilmesi için bir uyku merkezinde bir gece kalmayı gerektirir. Bu narkolepsi testi sayesinde varsa narkolepsi teşhisi konulabilir ve şiddeti belirlenebilir.

Bu süreçte doktor öncelikle bireyden uyku geçmişini ayrıntılı bir şekilde öğrenmek isteyecektir. Bunun için bir kaç kısa sorudan meydana gelen Epworth Uykululuk Ölçeği doldurulacaktır. Bu ölçekteki sorular arasında bireyin örneğin öğle yemeğinden sonrası gibi belirli durumlarda uyuma oranı ve sıklığının ne kadar olduğu bulunmaktadır.

Bunun yanı sıra doktor bireyden bir veya iki hafta boyunca uyku düzeninin ayrıntılı bir programını tutmasını isteyebilir, ve bu sayede aradaki  ilişkiyi belirlemek üzere uyku düzeni ile uyanıklık dönemini karşılaştırabilir.

Buna ek olarak doktor bireyden bir aktigraf kullanmasını isteyebilir. Bir kol saatine benzeyen bu cihaz, hem bireyin hareket etme ve dinlenme dönemlerini ölçer hem de ne zaman ve nasıl  uyuduğunu dolaylı olarak ölçer.

Uyku merkezinde polisomnografi testi gerçekleştirilebilir. Polisomnografi testi, bireyin kafa derisine yerleştirilen elektrotlar aracılığıyla çeşitli sinyalleri uyku sırasında ölçer. Bu test, bireyin elektroensefalogram yani beynin elektriksel aktivite değerlerini, elektrokardiyogram yani kalbin elektriksel aktivite değerlerini, elektromiyogram yani kasların elektriksel aktivite değerlerini ve elektrookülogram yani gözlerin hareket değerlerini ölçer. Bireyin solunum değerleri de ölçülür.

Narkolepsi teşhisinde kullanılan bir başka test olan çoklu uyku gecikme testi ise, bireyin gün boyunca uykuya dalmasının ne kadar sürdüğünü ölçer. Bireyin her biri iki saat arayla dört veya beş defa şekerleme yapması istenir. Uzmanlar bu süreçte bireyin uyku düzenini gözlemler. Narkolepsisi olan bireyler uykuya kolaylıkla dalar ve doğrudan REM uykusuna  girerler.

Bu testler sayesinde bireyin belirti ve semptomlarının kronik uyku yoksunluğu, yatıştırıcı ilaçların kullanımı ve uyku apnesi gibi gündüz aşırı uykuya neden olabilen diğer olası nedenlerini dışlamasına yardımcı olabilir.

Tedavisi;

Narkolepsi tam olarak tedavi edilemese de semptomlar iyileştirilebilir ve kontrol altına alınabilir. Tedavi aşaması şu şekilde oluşur:

İlaç tedavisi; Reçetesiz satılan kafeinli ilaçlar narkolepside pek yararlı olmaz. Ancak reçeteyle satılan amfetamin grubu ilaçlar narkolepsinin uykululuk, katapleksi, halüsinasyonlar ve uyku bölünmeleri gibi şikayetlerde yararlı olabilmektedir. Bu ilaçlar uzman bir hekimin önerileriyle birlikte kullanılmalıdır.

Davranış tedavavisi; Narkolepsi tedavisinde kişilerin yaşamlarında bazı değişiklikler yapması gerekebilir.

• Düzenli bir uyku/uyanıklık programı yapılarak, uygun saatlerde yatıp uygun saatlerde kalkılmalıdır
• Narkolepsili kişiler vardiya değişiklikleri yapmamalıdır veya haddinden fazla çalışmamalıdır
• Düzenli olarak kısa süreli kestirmeler faydalıdır
• Tehlike yaratabilecek durumlarda mesela araba kullanmadan önce kısa süreli kestirmenin yararı olacaktır
• İlaçlar, hekimin önerdiği şekilde kulanılmalı, olası değişiklikler mutlaka doktora bildirilmelidir
• Aile üyeleri hastalık hakkında bilgilendirilmelidir
• İş arkadaşları narkolepsi hakkında bilgilendirilmelidir
• İşinizi engelleyen faktörleri göz önünde bulundurun
• Çocuğunuzda narkolepsi varsa öğretmeni ve arkadaşları bu konuda eğitilmelidir

Dikkat: Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.