Vezirköprü Bedesten ve Arastası; Samsun’un Vezirköprü İlçesi, Orta Camii Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Çeşitli yayın, belge ve halk nazarında ‘’Köprülü’’, ‘’Fazıl Ahmet Paşa’’ şeklinde adlandırılan yapıların inşa kitabesi yoktur. Evliya Çelebi, bedesteni çeviren arastadan bahsetmeksizin, bedestenin Hacı Yusuf Ağa hayratı olduğunu bildirmektedir.
Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde, Ayşe Hanım adına düzenlenen, H.Ramazan 1107/M Nisan-Mayıs 1696 tarihli, dört sayfalık Osmanlıca vakfiyede adı sık sık geçen bedesten ve arastaya ait dükkanların vakfiye tarihinden önce inşa edildiği anlaşılmaktadır. Vakfiyede, Ayşe Hanım’ın Vezirköprü’deki vakıf eselerine gelir sağlayan taşınmazlar arasında görülen bedesten ve arastanın inşa ve banisine ışık tutacak bir bilgi bulunmaz.
Bedesten Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından; 1950, 1969, 1975, 1998 yıllarında onarılmıştır. 1990 lı yıllarda tütün deposu olarak kullanılan bedestenin, yine bu yıllarda kuzeydeki hariç olmak üzere, kapılarının önündeki eyvanların kapatılarak dükkan olarak düzenlendiği anlaşılmaktadır. 1998 yılı civarındaki restorasyonda, kapı önlerindeki muhdes dükkanların kaldırılarak, kapılar özgün görünüme kavuşturulmuştur.
Sadece bedesten ve bedestenin güneydoğu ve batı kenarları karşısındaki dükkanlar ile bu kesimlerdeki taç kapıları içeren restorasyonda o yıllarda sac olan çatı kaplamasının kurşuna dönüştürüldüğü , belirttiğimiz kesimlerdeki dükkan saçaklarının orjinale uygun olarak yenilendiği, dükkan kepenklerinin orijinalde olduğu gibi ahşap camekan yapıldığı, duvarların elden geçirildiği anlaşılmaktadır. Bedestenin zeminine ve sekisine beton dökülerek düzlenmiştir.
2007 itibariyle Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kapsamlı bir şekilde restore edilmiştir. Halen şehrin ticari merkezi konumunda bulunan külliyenin, bedesten haricindeki tüm dükkanları faaliyetlerine devam etmektedir.
Bedesten ve arasta; yaklaşık 77 x 55 m ölçüsünde, geniş bir alana yayılan büyük bir ticari site/ külliye oluşturmaktadır. Külliyenin kuzeyinde sokak aşırı karşısında Orta Camii, güneybatı bitişiğinde Çifte Hamam, doğusunda Hükümet Konağı , batısında yol aşırı karşısında Üzüm Hanı bulunmaktadır.
Yapının bulunduğu alan doğudan batıya doğru, hafifçe alçalmaktadır. Külliyenin merkezini , dış cepheleri dükkanlarla sarılı, cephe ortalarında birer kapısı bulunan, dört kubbeyle örtülü bedesten oluşturmakta, bunun dört yanındaki arasta sokaklarının gerisinde ise arastayı oluşturan dükkanlar sıralanmaktadır.
Bedestenin duvarlarında büyük ölçüde moloz taşı kullanılmış olup; içte, kemerlerin başlangıcına kadar yer yer tuğlaların da görüldüğü örgüde , ana malzeme moloz taştır. Ancak kapı çerçevelerinde düzgün kesme taşla birlikte iri devşirme blok taşlar görülür. Duvarların üst hizasında pencereler vardır ve bu pencerelerde de düzgün kesme taş işçilik göze çarpar.
Bedestenin içinde yalın bir hava hakimdir. Etkileyici büyük bir boşluk hissi uyandıran yapıya girilince ilk bakışta, ortadaki ayak ve çevresindeki seki dikkat çeker.
