Amnezi Nedir? Türleri Ve Tedavi Yöntemleri!

Amnezi (Hafıza Kaybı), unutkanlıktan farklı bir çeşit hafıza kaybıdır. Amnezi olan hasta, belirli bir zaman dilimine dair hiç bir şeyi hatırlamaz. Fakat geçmiş tamamen de unutulmaz.

Amnezi’nin altında beyin hasarı, nörolojik bir hastalık, kalp – damar rahatsızlıkları veya psikolojik rahatsızlıklar yatabilir. Alzheimer hastalığının ileri evrelerinde yaşanılan unutkanlık durumu da bir tür amnezidir.

Bu diğer bilişsel işlevlerin kaybıyla olabileceği gibi tek başına da ortaya çıkabilir. Amnezi hastaları, zeka testlerinde ortalamanın çok üstünde performans gösterebilir. Bir kişinin ileriye veya geriye dönük bazı şeyleri hatırlayamaması zekasının değil, belleğinin kusurlu oluşundan kaynaklanır.

Sorun sadece bellekte ise amnezi hastaları dil ve sosyal becerilerini kaybetmezler. Uzak geçmişe ait anılarını da kolay kolay unutmazlar. Çevrenizde Alzheimer veya demans hastası varsa görebilirsiniz. Birkaç gün öncesini hatırlamakta zorluk çekerken bu kişiler 30 yıl öncesini çok kolay hatırlayabilirler.

Buradaki sorun bilginin kısa dönem hafızasından uzun dönem hafızaya aktarılmasındadır. Amnezi hastaları günlük konuşmalarında pek sıkıntı çekmezler, çünkü bilgileri kısa süre belleklerinde tutabilirler. Ancak araya bir süre gidince bunları unutacaklardır.

Amnezi Çeşitleri:

İleriye Dönük Amnezi

İleriye dönük amnezi kişinin yeni bilgileri belleğinde saklayamaması durumunu ifade eder. Bu kişiler yeni birisiyle tanıştıktan sonra onu hatırlamada çok zorlanırlar, konuştukları konuları çabuk unuturlar. Yukarıda bahsettiğimiz H. M. isimli hastanın da şiddetli ileriye dönük amnezisi vardı.

H. M. doktoruyla sürekli görüşüyordu ancak her seferinde konuşmalarını dakikalar sonra unutuyordu. İleriye dönük amnezinin şiddeti de kişiden kişiye göre değişkenlik gösterir. Ancak hipokampusta meydana gelen küçük bir hasar bile çok ciddi sonuçlar doğurabilir.

Geriye Dönük Amnezi

Geriye dönük amnezi, rahatsızlığın başlangıcından önceki bilgileri hatırlayamama durumudur. İleriye dönük amneziyle birlikte ortaya çıkabilir. Amnezinin bu türünde ileriye dönük olandan farklı olarak hipokampus ve ona yakın kortikal yapılarda meydana gelen hasarlar da amnezinin şiddetini etkileyebilir.

Yakın zamanda yaşadığımız olayları hatırlamak çok zor iken uzak geçmişte yaşanmış anıları geri çağırmak mümkündür. Yukarıda da dediğimiz gibi çok eski bilgiler amneziden pek etkilenmezler. Bu olguya bilim insanları zamanla artan geriye dönük amnezi (temporally graded retrograde amnesia) adını veriyorlar.

Scoville ve Milner’in H. M. adlı hasta üzerindeki çalışmaları zamanla derecelenen geriye dönük amnezinin en iyi örneklerinden biridir. H. M. geçirdiği ameliyattan kısa süre önce yaşadıklarını hiç hatırlamazken gençliğine dair anılarını çok iyi bir şekilde hatırlayabiliyordu. Bu uzak anıların hatırlanması genellikle belleğin pekiştirilmesi adı verilen bir süreçle sağlanır.

Belleğin pekiştirilmesi (memory consolidation) beyinde bilgiler oluşurken aktif olan nöral yapıların tekrar organize olması ve korteksin yeniden işlemden geçmesidir. Gün içinde tonla veri beynimize akar ama bunlardan en önemlilerini seçer, kaydederiz.

Beyne aldığımız bilgileri filtreleme işleminden sonra en gereklilerini uzun dönem belleğe alma işlemine belleğin pekiştirilmesi denir. Bilgiler öncelikle medial temporal lobun hipokampus adlı bölgesinde işlenir ancak uzun dönem bellek serebral kortekste bulunur. Tam kesin değil ama elimizdeki bulgular bunu gösteriyor.

Kaynak Amnezisi

Amnezinin bir türü olan kaynak amnezisinde kişi bir gerçeği veya fikri hatırlayabilir ama bilginin nerede veya ne zaman öğrenildiğini hatırlamakta zorluk çeker. Bilginin kendisine erişim sağlayabilirler ancak onun nerede, ne zaman öğrenildiğine ulaşamazlar. Bunun nedeninin frontal lobda meydana gelen hasarlar sonucu beynin konumsal-zamansal bilgiyi işleyememesidir. Çoğunlukla gençlerde görülür ancak yaşlılarda da ortaya çıkabilir.

Geçici Küresel Amnezi

Geçici küresel amnezi, herhangi bir bilişsel rahatsızlık olmaksızın hem ileriye dönük hem de geriye dönük amnezinin ani başlangıçlarıyla kendini gösterir. Genellikle orta yaşlı ve yaşlı bireylerde görülür. Birkaç saat sürerken çoğu durumda gün içinde kendiliğinden düzelir. Geçici küresel amneziden muzdarip kişiler bellek bozukluklarından şikayet ederler. Ancak bu kişilerin bilinç ve farkındalık düzeylerinde herhangi bir bozukluk yoktur. Doğru tıbbi yardımla tamamen iyileşebilirler.

Tedavi

Çoğu durumda, amnezi tedavi olmadan kendiliğinden düzelir. Bununla birlikte, altta yatan bir fiziksel veya zihinsel bozukluk varsa, tedavi gerekli olabilir. Ayrıca psikoterapi bazı hastalarda yardımcı olabilir ve hipnoz, unutulmuş anıları hatırlamanın etkili bir yoludur. Bu durumlarda aile desteği çok önemlidir ve fotoğraflar, kokular ve müzik yardımcı olabilir. Tedavi genellikle hafıza problemini telafi etmeye yardımcı olan teknikleri ve stratejileri içerir. Bu teknik ve stratejilerden bazıları şu şekildedir:

Kayıp hatıraların yerini alacak yeni bilgiler edinmek, yeni hatıralar elde etmek ve mevcut hatıraları kullanmak için mesleki bir terapistle çalışmak.

Bilgiyi düzenlemek için stratejileri öğrenmek ve depolamayı kolaylaştırmak.

Günlük işlere yardımcı olmak ve önemli olayları, ne zaman ilaç alacaklarını vb. Hatırlatmak için akıllı telefonlar gibi dijital yardımcıları kullanmak. Bu konuda yüz fotoğrafları içeren bir iletişim listesi yardımcı olabilir.

Halen amnezi nedeniyle kaybedilen hafızayı geri getirmek için hiçbir ilaç yoktur. Kötü beslenme veya Wernicke-Korsakoff sendromu, tiamin (B1 vitamini) eksikliğinden kaynaklanan hafıza kaybını içerebilir, bu nedenle hedefli ve gerekli beslenme yardımcı olabilir. Ayrıca tam tahıllı tahıllar, baklagiller (fasulye ve mercimek), fındık, yağsız et ve maya, zengin tiamin kaynaklarıdır.