Aksaray: Kara Han
Kara Han; Aksaray’ın Merkez İlçesi, Helvadere Beldesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Beldeye 2,5 km. mesafededir. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.
Eshab-ı Kehf Hanı, Kale isimleriyle de kaynaklarda geçmektedir. Yapının üzerinde ne zaman ve kim tarafından yapıldığını gösteren bir kitabe yoktur.
Eski kaynaklarda da ne bu kasabanın adı, ne de bu kasabanın da içinde olması muhtemel kervan yolundan bahis edilmemektedir. Han kesin olmamakla birlikte, Selçuklu çağı içinde Aksaray’ın fethiyle ilişkili olarak XII. y.y II. yarısı ile XIV. y.y başları arasına vermek mümkündür.
Tamamen kaba yonu kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Hanın önünde yani batısında 30 m.’lik bir alanda planı yapılabilecek temeller olduğunu bununda hanın avlu kısmı olduğunu belirtilmektedir. Ancak bugün sadece kapalı kısmı mevcuttur. Avludan herhangi bir iz kalmamıştır.
Ancak yapının orjinalde bir Hıristiyan yapısı olması nedeniyle avlusunun olması mümkün gözükmemektedir. Mevcut yapı düzgün olmayan dikdörtgen bir planlama arz etmektedir. Dıştan 27.00 X 26.65 X 24.00 X 23.80 m. ölçülerindedir. Girişin hangi cephede olduğu anlaşılamamıştır.
Zira, yapının varsa pencere ve kapı gibi açıklıkları çobanlar tarafından ya örülmüş yada yıkılmış veya yeni açıklıklar açılmıştır. Yapının cepheleri tamamen sade olup, sadece batı cephede 4, güneyde 4, doğuda 2, kuzeyde 3 tane olmak üzere toplam 13 tane takviye kuleleri ile hareketlendirilmiştir.
Kuleler cephelerin ortalarında olup köşelerde bulunmamaktadır. Han planlama açısında da oldukça ilginçtir. Günümüzde iç mekanların çoğu yıkılmıştır. Sadece beden duvarları ayaktadır. Mevcut kalıntı ise birbiri içinden geçilen çeşitli ebatlardaki mekanlardan oluşmaktadır.
Bugün yapıda üç tane mekan ayaktadır. Hanın güneydoğu köşesinde birbiri içinden geçilebilen üç mekan göze çarpmaktadır. Orjinalde bu mekanlar batısında narteksi olan kubbeli haç planlı bir kilisenin kendisidir. Sivri kemer açıklıklı bir kapıdan ilk mekan nartekse girilmektedir. Narteks, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı ve beşik tonoz örtülü iken 2013 yılında tonoz yıkılmıştır.
Bu mekanın doğu duvarının ortasına açılmış dikdörtgen açıklıktan ikinci mekan olan kilisenin naosuna geçilmektedir. Kilisenin naosu 1999 yılında iki kısma bölünmüştü. Kuzeydeki nef, doğudaki apsisin önünde bir açıklık bırakılacak şekilde düzenlenerek ayrı bir mekan olarak değerlendirilmiştir.
Naos, ortadaki geniş yanlardaki dar üç nefli bir düzenlemeye sahiptir. Nefler iki sıra halindeki kare kesitli dört paye ile birbirinden ayrılmaktadır. üst örtü ise ortada kubbe yanlarda ise tonoz şeklindedir. Narteks ile iki bölümlü naosun her birisi dörder sivri atkı kemerli beşik tonoz örtüye sahiptir.
Naosun doğusunda ortadaki geniş ve derin yanlardaki daha küçük üç adet apsis bulunmaktadır. Ana apsisin doğusunda dörtgen boşluklar dikkati çekmektedir. Kilisenin kuzeydoğusunda ise giriş açıklığı belli olmayan ve muhtemelen köylüler tarafından yapılmış atkı kemer destekli tonoz örtülü bir mekan daha vardır.
