Aksaray: Hırkalı Sultan Türbesi
Hırkalı Sultan Türbesi; Aksaray’ın Merkez İlçesi, Coğlakı Mahallesi’nde, Gündoğdu Sokağı’nın
sonunda Ervah Mezarlığı’nın batısında yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.
Esen Hatun Türbesi, Kör Sultan Türbesi ismiyle de kaynaklarda zikredilmektedir. Türbenin ne zaman, kim tarafından ve kimin için yapıldığı bilinmemektedir. Ancak, türbenin tarihlendirme hususunda ise çeşitli tartışmalar bulunmaktadır.
Dıştan bir ihata duvarı ile çevrilmiş bir bahçe içinde yer almaktadır. Kuzey-güney yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir yapıdır. Yan yana sıralanmış üç mekandan sadece Türbe ve mescitten oluşan sade yapı, halkın bilinçsiz bir şekilde yaptığı onarım ve tamiratlar neticesinde büyük ölçüde asli halini kaybetmiş durumdadır. 2009 yılındaki onarım ile orjinalliğinden uzak bir şekilde yeniden inşa edilmiş gibidir.
Türbe, 2.10 X 2.70 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı olup içten kubbe pandantif geçişli olup dıştan yuvarlak kasnağa oturan konik bir külah ile örtülüdür. Güney cephe hariç diğer cepheler kalın bir beton tabakası altında kaldığından ne tür özelliklere sahip değilken yapılan son restorasyon ile sonradan örülen kemer ortaya çıkarılarak baldaken şekle dönüştürülmüştür.
Türbeye güney cephenin ortasında bulunan, tuğladan sivri kemerli bir açıklıkla girilmektedir. Açıklığın doğu cephesinde bir kısmı tuğladan yapılmış ve moloz taş örgüyle devam ettirilmiş tam belli olmayan bir kemer formu yer almaktadır. İç mekan, kuzey, doğu ve batı duvarlarına açılan ve fazla derin olmayan sivri kemerli dikdörtgen nişlerle genişletilmiştir. Kısmı dökülmüş olduğundan duvarların bazı özellikler rahatlıklara görmek mümkündür.
Kuzey duvarının ortasında, nişin içerisinde moloz taşlarla örülerek kapatılmış bir dikdörtgen pencere dikkat çekmektedir. Ayrıca doğu ve batı duvarlarında ki sivri kemerli nişlerin içersinde yine tuğladan yapılmış fakat içleri moloz taşlarla örülerek doldurulmuş sivri kemer formları görülmektedir. İç mekandaki nişlerin kemerleri, kuzeydeki taş malzemeden doğu ve batıdaki ise tuğla malzemeden yine kubbe, bingiler ve de külah tuğla malzemeden yapılmasına karşın kasnak ve beden duvarları yoğun bir şekilde moloz taş ve azda olsa tuğla malzemeden inşa edilmiştir.
İkisi türbenin içinde, biri eşikte birisi de mescitte olmak üzere toplam dört tane mezar bulunmaktadır. Mescitteki kabir ise üst üste konan moloz taşlarla belirginleştirilmiş diğerlerinin ise mermer sandukaları oldukça harap olup üzerlerindeki yazılar okunamayacak bir hal almıştır. Türbenin güneyinde 4.30 X 4.35 m. ölçülerinde yaklaşık kare planlı ve üzeri açık mescid bulunmaktadır. Mescidin kıble duvarında yarım daire formunda mihrap nişi, batı duvarında ise bir adet pencere yer almaktaydı.
Mescidin güney duvarının batısındaki kemerli bir kapı ile mescide, oradan da türbeye geçilmekteydi. Günümüzde mihrap ve giriş kapısı kapatılmış, süslemeler dökülmüş, pencerenin olduğu yerde büyük bir sivri kemerli açıklık eklenmiş, doğu duvarına sivri kemerli bir niş açılmıştır. Mescidin güneyinde, doğu ve batı uçlardaki devam eden duvarlar kalıntılarından üçüncü bir mekanın var olduğu anlaşılmaktadır. 2009 yılındaki restorasyon sonucunda türbenin duvarlarındaki içi taşlarla örülerek kapatılmış kemerler temizlenerek yapı baldaken bir şekle dönüştürülmüştür.
Kemerler tuğla malzemedendir. Güneyindeki mescidin üzeri camekanla kapatılmış, batı ve kuzeydoğusunda sivri kemerli birer açıklık görülmektedir. Restorasyonda kaba yonu kesme taş malzeme ile belirgin derz aralıklarıyla Rusitk cephe düzenlemesine gidilmiştir. Osmanlı Devleti’nde özellikle Sultan II. Abdülhamit (1876-1909) döneminde sevilerek uygulanan bu cephe düzenlemesinin bu yapıda uygulanması pek uygun düşmemektedir.
