Aksaray: Kaya Camii
Kaya Camii; Aksaray’ın Güzelyurt İlçesi, Aşağı Mahalle, Şehit Celal Sokak üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.
Yapı üzerinde kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığını gösteren herhangi bir kitabe yoktur. Sağlam ve kullanıma elverişli olmasına karşın ibadet edilmemektedir. Kaya oyma+yığma tekniğinde inşa edilmiştir. Yapının yığma kısımlarında moloz taş ve kaba yonu kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Cami (Erkekler kısmı), mekan/mescid (kadınlar kısmı) ve son cemaat yerinden oluşmaktadır. Caminin sadece son cemaat yeri yığma tarzındadır.
Caminin cephelerinde süslemem unsuru bulunmamaktadır. Sadece kuzey ve batı cephe de hareketlilik söz konusudur. Bu cephelerde iç mekanla bağlantılı kaya oyma açıklıklar yer almaktadır. Caminin kuzeybatı cephesi ile, mescidin kuzey cephesi düz lentolu açıklıklarla aydınlatılmaktadır. Caminin kuzeyinde ise önündeki sokağa eyvan şeklinde bakan son cemaat yeri yer almaktadır.
Son cemaat yeri içten iki atkı kemerinin desteklediği bir tonoz ile, dıştan düz dam şeklinde bir örtüye sahiptir. Cami ve mescid ise içten düz dam dıştan kayadan konik külah şeklinde bir örtüyle sonlanmaktadır. Caminin kuzeyinde 4.20 X. 2.85 m. ölçülerinde doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı olup, kuzeye eyvan şeklinde açılmaktadır. Mekanın yan duvarları sade ve sağır iken, güney duvarının ortasında düz lentolu kapı açıklığı, kapının da batısında üçgen şeklinde sonlanan bir mihrabiye yer almaktadır.
Mihrabiye, kavsarasında küçük bir pencere ile harime bağlanmaktadır. Son cemaat yerinin güney duvarındaki düz lentolu bir kapı açıklığı ile harime girilmektedir. İç mekan 6.00 X 5.50 m. ölçülerinde düzgün olmayan yaklaşık kare bir plana sahiptir. Harim batıdaki dikdörtgen kesitli paye ile batıdaki daha küçük iki sahına ayrılmaktadır. Harimin kuzeydoğusunda geni bir niş vardır.
İç mekan kuzeybatı duvarındaki geniş bir açıklıkla da sokağa bakmaktadır. İç mekanın güney duvarı iki kademeli bir düzenlemeye sahiptir. Ortadaki mihrabın batısında bir adet, doğusunda ise iki adet dilimli kemerli üç niş görülmektedir. Mekan/mescid ise, erkekler bölümünün hemen güneybatısındadır. Düzgün olmayan dörtgen bir forma sahiptir. Kuzeybatısındaki iki açıklıkla iç mekana girilmektedir.
Güneydoğusunda geniş bir niş yer almaktadır. İç mekan kuzeydoğudaki dikdörtgen bir açıklıkla erkekler kısmına bağlanmaktadır. Kıble duvarının ortasında dikdörtgen derin bir niş şeklinde iki kademeli mihrap yer almaktadır. Mihrap kavsaranın üstünde tavana kadar yükselmekte ve bir yuvarlak kemerle sonlanmaktadır.
Mihrab basık kemerli olup kavsarasında üst üste iki adet ters “V” motifi vardır. Mescidin kıble duvarında ortadaki geniş yanlardaki dar, düz lentolu ve yarım daire formunda üç adet mihrap nişi bulunmaktadır. Nişler düz lentolu küçük pencerelerle dışarıya bakmaktadır. Cami hariminin güneybatı köşesindeki minber, kayanın oyulması ile elde edilmiş olup altı basamaklıdır
