İran İnsan Hakları Örgütü, ‘tesettüre uygun olmayan’ giyimi gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden Mahsa Amini’nin ölümü sonrası başlayan protestolarda can kaybının 448’e yükseldiğini açıkladı.

Haber Merkezi / İran İnsan Hakları Örgütü bilançonun toplam 26 kentten elde edilen verilerle oluşturulduğunu, en ağır bilançonun ise Sistan-Belucistan, Sine, Batı Azerbaycan, Mazendaran ve Kirmaşan kentlerinde yaşandığını kaydetti.

İran’da kadınlara nasıl muamele yapılıyor?

İran, Afganistan’daki Taliban rejimi dışında kamusal alanda başörtüsü takmayı zorlayan tek ülke.

İranlı kadınların eğitime tam erişimi var, ev dışında çalışıyor ve kamu görevlerinde bulunuyorlar. Ancak, başörtüsü takmanın yanı sıra uzun, bol elbiseler de dahil olmak üzere halka açık yerlerde “mütevazı” giyinmeleri gerekiyor. Evli olmayan erkek ve kadınların birbirine yakın durması ve teması yasak.

1979 İslam Devrimi’nden sonraki günlere dayanan kurallar, “devletin her kademesinde yolsuzluk ve rüşvet gibi durumların aleniyet kazandığı ülkede” ahlak polisi tarafından uygulanıyor.

Resmi olarak Rehberlik Devriyesi olarak bilinen bu birimler, halka açık alanlarda geziyor ve hem erkeklerden hem de kadınlardan oluşuyor.

Uygulama, bir noktada ahlak polisini aşırı saldırgan olmakla suçlayan ve nispeten ılımlı olan eski Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani döneminde yumuşatıldı. 2017 yılında kadınların kıyafet kurallarını ihlal ettikleri için tutuklanmayacağı sadece uyarılacağı açıklandı.

Ancak geçen yıl seçilen sert görüşlü Reisi yönetiminde, ahlak polisinin ajanları farklı bir uygulamaya geçti.

BM insan hakları ofisi, son aylarda genç kadınların yüzlerine tokat atıldığını, coplarla dövüldüklerini ve polis araçlarına alındıklarını söylüyor.

İran’ın Sakız kentinden başkent Tahran’a akrabalarını ziyarete gelen Mahsa Amini erkek kardeşinin kullandığı aracı durduran ahlak polisince gözaltına alınmıştı. Kardeşine, nasihat edilip serbest bırakılacağı söylenerek götürülen genç kadının, gözaltına alındıktan iki saat sonra komaya girdiği ve kaldırıldığı hastanede öldüğü ortaya çıktı.

Devlet televizyonu Amini’nin dövüldüğü iddialarını yalanlayarak, polisin genç kadını “nasihat etmek ve eğitmek” üzere karakola götürdüğünü ve orada kalp krizi geçirdiğini söyledi. Akrabaları, kadının herhangi bir kalp rahatsızlığı olduğunu yalanladı.

Devlet televizyonu bir polis karakolunda Amini olduğu söylenen bir kadının oturduğu koltuktan bir yetkiliyle konuşmak üzere kalktıktan sonra yere düştüğünü gösteren güvenlik kamerası kayıtları yayınladı. Ancak görüntülerden kadının Amini olduğu doğrulanamadı.

Amini’nin dövülerek öldürüldüğü yolunda sosyal medyada yayılan iddialarını reddeden Tahran emniyeti açıklamasında, “Ayrıntılı araştırmalara göre, Amini’nin araca alınması sonrasında ve tutulduğu karakolda fiziksel bir temas olduğunu” reddetti.

Ancak, İran’ın yarı resmi Fars haber ajansı, Mahsa Amini’nin ahlak polisince dövülmesi nedeniyle komaya girdiğini duyurdu.

Şu ana kadar Tahran, Senendec, Kerec, Tebriz, Meşhed, Kiş, Kirman, Yezd, Reşt, Bender Abbas, Abadan, Kirmanşah, Erdebil, İsfahan, Urumiye, Kazvin, Zencan, İlam, Mazenderan, Hemedan başta olmak üzere birçok şehirde gösteriler düzenlendi. Birçok noktada eylemciler ile güvenlik güçleri arasında şiddetli arbede yaşandı.

İran’da ‘tesettüre uygun olmayan’ giyimi gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü sonrası başlayan protestolar devam ederken İran Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Emir Ali Hacızade, 300’den fazla kişinin hayatını kaybettiğini söyledi.

İran’da ‘tesettüre uygun olmayan’ giyimi gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü sonrası başlayan protestolarda yaşamını yitirenlerin sayısı 378’e yükseldi.

İran İnsan Hakları Örgütü (IHR) Mahsa Amini’nin “ahlak polisi” tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetmesiyle başlayan protestolarla ilgili bir rapor açıkladı. IHR’nin raporuna göre, son bir haftada güvenlik güçlerinin protestoculara yönelik saldırıları sonucu yaklaşık 40 kişinin hayatını kaybetmesiyle, üçüncü ayına giren protestolarda ölü sayısı 378’e yükseldi.

Ülkedeki 31 eyaletten 25’ine dair verilerin yer aldığı IHR raporunda, en fazla can kaybının Sistan-Beluçistan eyaletinde yaşandığı belirtildi.

Raporda, Sistan-Beluçistan’da 123, Tahran ve Kürdistan’da 40, Batı Azerbaycan’da 39, Mazenderan’da 33, Gilan 23, Elborz’da 15, Kirmanşah’ta 14, Huzistan’da dokuz, Horasan-ı Rezevi ve İsfahan’da beşer, Zencan ve Doğu Azerbaycan’da dörder, Merkezi, Kazvin ve Loristan’da üçer, Kohgiluye-Buyer Ahmed, Erdebil, İylam, Buşehr, Fars ve Hemedan’da ikişer, Hürmüzgan, Simnan ve Kirman’da da birer göstericinin öldüğü kaydedildi.

IHR’nin raporuna göre, hayatını kaybeden göstericilerden 47’si 18 yaş altında, 27’si kadın ve 351’i erkekti.

Protestoculara ateşli silahlarla saldırı

Öte yandan, İran’ın Batı Azerbaycan eyaletine bağlı Mahabad kentinde düzenlenen protestolara emniyet güçleri ateşli silahlarla saldırdı.

Sosyal medyaya yansıyan görüntülere göre, dün gece Mahabad’da yaşanan olaylarda polis protestoculara karşı silah ve patlayıcılar kullandı.

Kentte rejim aleyhine sloganlar atan göstericiler, bazı caddeleri tuğla ve taşlarla kapattı. Emniyet güçlerinin göstericilere ateşli silahlarla saldırdığı kentte, yer yer patlama sesleri duyuldu.

Kente çok sayıda polisin sevk edildiği belirtilirken, rejim karşıtları sosyal medyadan yaptıkları paylaşımlarla “Mahabad halkına yardım” çağrılarında bulunuyor. Çıkan olaylarda can kaybı ya da yaralı olup olmadığına ilişkin resmi makamlar tarafından henüz bir açıklama yapılmadı.

İran’da kadınlara nasıl muamele yapılıyor?

İran, Afganistan’daki Taliban rejimi dışında kamusal alanda başörtüsü takmayı zorlayan tek ülke.

İranlı kadınların eğitime tam erişimi var, ev dışında çalışıyor ve kamu görevlerinde bulunuyorlar. Ancak, başörtüsü takmanın yanı sıra uzun, bol elbiseler de dahil olmak üzere halka açık yerlerde “mütevazı” giyinmeleri gerekiyor. Evli olmayan erkek ve kadınların birbirine yakın durması ve teması yasak.

1979 İslam Devrimi’nden sonraki günlere dayanan kurallar, “devletin her kademesinde yolsuzluk ve rüşvet gibi durumların aleniyet kazandığı ülkede” ahlak polisi tarafından uygulanıyor.

Resmi olarak Rehberlik Devriyesi olarak bilinen bu birimler, halka açık alanlarda geziyor ve hem erkeklerden hem de kadınlardan oluşuyor.

Uygulama, bir noktada ahlak polisini aşırı saldırgan olmakla suçlayan ve nispeten ılımlı olan eski Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani döneminde yumuşatıldı. 2017 yılında kadınların kıyafet kurallarını ihlal ettikleri için tutuklanmayacağı sadece uyarılacağı açıklandı.

Ancak geçen yıl seçilen sert görüşlü Reisi yönetiminde, ahlak polisinin ajanları farklı bir uygulamaya geçti.

BM insan hakları ofisi, son aylarda genç kadınların yüzlerine tokat atıldığını, coplarla dövüldüklerini ve polis araçlarına alındıklarını söylüyor.

İran’ın Sakız kentinden başkent Tahran’a akrabalarını ziyarete gelen Mahsa Amini erkek kardeşinin kullandığı aracı durduran ahlak polisince gözaltına alınmıştı. Kardeşine, nasihat edilip serbest bırakılacağı söylenerek götürülen genç kadının, gözaltına alındıktan iki saat sonra komaya girdiği ve kaldırıldığı hastanede öldüğü ortaya çıktı.

Devlet televizyonu Amini’nin dövüldüğü iddialarını yalanlayarak, polisin genç kadını “nasihat etmek ve eğitmek” üzere karakola götürdüğünü ve orada kalp krizi geçirdiğini söyledi. Akrabaları, kadının herhangi bir kalp rahatsızlığı olduğunu yalanladı.

Devlet televizyonu bir polis karakolunda Amini olduğu söylenen bir kadının oturduğu koltuktan bir yetkiliyle konuşmak üzere kalktıktan sonra yere düştüğünü gösteren güvenlik kamerası kayıtları yayınladı. Ancak görüntülerden kadının Amini olduğu doğrulanamadı.

Amini’nin dövülerek öldürüldüğü yolunda sosyal medyada yayılan iddialarını reddeden Tahran emniyeti açıklamasında, “Ayrıntılı araştırmalara göre, Amini’nin araca alınması sonrasında ve tutulduğu karakolda fiziksel bir temas olduğunu” reddetti.

Ancak, İran’ın yarı resmi Fars haber ajansı, Mahsa Amini’nin ahlak polisince dövülmesi nedeniyle komaya girdiğini duyurdu.

Şu ana kadar Tahran, Senendec, Kerec, Tebriz, Meşhed, Kiş, Kirman, Yezd, Reşt, Bender Abbas, Abadan, Kirmanşah, Erdebil, İsfahan, Urumiye, Kazvin, Zencan, İlam, Mazenderan, Hemedan başta olmak üzere birçok şehirde gösteriler düzenlendi. Birçok noktada eylemciler ile güvenlik güçleri arasında şiddetli arbede yaşandı.

İran’da ‘tesettüre uygun olmayan’ giyimi gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü sonrası başlayan protestolar 8. haftaya girerken, yönetimin artan baskısına rağmen gösteriler cumartesi günü de hız kesmedi.

Ülkede Sünnilerin çoğunlukta bulunduğu Sistan-Beluçistan eyaletine bağlı Haş kentinde gerginliğin sürdüğü gelen haberler arasında.

Üniversite öğrencileri ülke genelinde gösterilerini sürdürürken, işyerleri “kepenk kaparak” yönetime yönelik tepkilerini dile getiriyor.

Sosyal medya üzerinden yönetimi eleştirel paylaşımlar da artarak sürüyor.

Bu arada güvenlik güçlerini başta başkent Tahran olmak üzere üniversiteler önünde eylemleri bastırmak için daha sert önlemler aldığı görüldü.

AFP, başkentteki üniversiteler dışında Meşhed kentindeki Azad Üniversitesi ile ülkenin kuzeyinde Reşt kentindeki Gilan Üniversitesi’nde öğrencilerin yönetim karşıtı gösteriler yaptığını duyurdu.

Güvenlik güçlerinin, eylemlere katılanların tespiti için yüzlerini maskeyle kapatanları durdurup, daha fazla kimlik kontrolü yaptığı aktarıldı. Buna rağmen üniversitelerdeki eylemler cumartesi günü de devam etti.

Merkezi Norveç’te bulunan İranlı insan hakları derneği Hengaw, Amini’nin doğduğu kasaba olan Sakız’da esnafın tepsini dile getirmek için yine kepenk kapatma eylemi yaptığı duyurdu.

Reisi’den Biden’ın “İran’ı özgürleştireceğiz” sözlerine tepki

Öte yandan İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ABD Başkanı Joe Biden’ın “İran’ı özgürleştireceğiz” şeklindeki sözlerine karşılık ülkesinin “ABD esaretine düşmemeye kararlı” olduğunu söyledi.

Cumhurbaşkanı Reisi, 1979’da ABD’nin Tahran Büyükelçiliğinin işgal edilmesinin 43’üncü yıl dönümü nedeniyle Tahran’da düzenlenen etkinlikte konuştu.

ABD Başkanı Biden’ın Kaliforniya eyaletindeki konuşmasında kullandığı ifadelere işaret eden Reisi, “Birkaç saat önce ABD Başkanı’nın belki de dikkati dağıldığı için bir açıklama yaptığını öğrendim. ‘İran’ı özgürleştirmeyi hedefliyoruz’ dedi. İran, 43 yıl önce özgürleşti ve sizin esaretinize düşmemeye kararlıdır.” dedi.

Konuşmasında ülkede genç bir kadının polis nezaretinde hayatını kaybetmesinin ardından başlayan ve yaklaşık 50 gündür devam eden protestolara da değinen Reisi, göstericileri “bazı aldatılmış kişiler“ veya ”hainler” olarak niteledi.

Çok sayıda can kaybının olduğu olaylardan ABD’yi sorumlu tutan Reisi, “Düşman bugün ulusal birliğimizi hedef almıştır. ABD, bugün güvenliğimizi, huzurumuzu ve iktidarımızı hedef almıştır. Bu konuda uyanık ve basiretli olmalıyız. Bugün isyanda olan herkes düşmanın stratejisi doğrultusunda hareket etmektedir.” değerlendirmesinde bulundu.

ABD Başkanı Biden, Kaliforniya’da düzenlenen Demokrat Parti etkinliğinde yaptığı konuşmada, destekçilerinin cep telefonlarını kaldırarak “Özgür İran” mesajı göstermesi üzerine, “Endişelenmeyin, İran’ı özgürleştireceğiz. Onlar çok yakında kendilerini özgürleştirecek.” ifadelerini kullanmıştı.

İran’daki gösteriler

Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafından gözaltına alındıktan sonra komaya girerek hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin 16 Eylül’de yaşamını yitirmesi İran’da ülke yönetimine karşı protestolara yol açmıştı.

Olaylarda resmi kaynaklardan sivillerin ve güvenlik güçlerinin öldüğüne dair açıklamalar yapılsa da ölü sayısı hakkında net bilgi verilmedi.

Norveç merkezli İran İnsan Hakları Örgütü ise gösterilerde 253 kişinin öldüğünü duyurmuştu. İran medyasına yansıyan haberlerde ise gösteriler sırasında şu ana kadar 30’dan fazla güvenlik görevlisinin yaşamını yitirdiği belirtiliyor.

İran ABD ve İsrail’i suçluyor

İran yönetimi, yaklaşık 50 gündür devam eden olayları, “ülkeyi parçalamayı hedefleyen ABD ve İsrail gibi güçlerin komplosu” olarak değerlendiriyor.

ABD, Mahsa Amini gösterilerinde polisin eylemcilere yönelik müdahalesine ilişkin bazı İranlı güvenlik yetkililerine yaptırım kararları almıştı.

Washington yönetimi, ayrıca yakın zamanda İran’a, “Ukrayna’da kullanması için Rusya’ya silahlı insansız hava araçları ve teknik yardım sağladığı” gerekçesiyle yaptırım uygulamıştı.

İran da ABD’nin yaptırımlarına karşılık 1 Kasım’da “ülkedeki şiddeti kışkırtmak ve iç işlerine müdahale” gerekçesiyle üst düzey sivil ve askeri yetkililerin de aralarında bulunduğu Amerikalı 10 kişi ve 4 kuruluşa yaptırım kararı almıştı.

Sünnilerin çoğunlukta bulunduğu eyalette gerginlik sürüyor

İran’da Sünnilerin çoğunlukta bulunduğu Sistan-Beluçistan eyaletine bağlı Haş kentinde dün cuma namazı sonrası düzenlenen protestolarda güvenlik güçlerinin göstericilere müdahalesi sonucu 16 kişinin hayatını kaybettiği bildirilmişti.

İranlı Sünni din adamı Mevlevi Abdulhamid İsmailzehi’ye ait Telegram sayfasından yapılan yazılı açıklamaya göre, Haş kentindeki gösterilerde en az 16 kişi hayatını kaybetti, onlarca kişi de yaralandı.

Emniyet güçlerinin orantısız güç kullanmasının eleştirildiği açıklamada, “Haş vilayet binası önünde toplanan kalabalık sloganlar atarak, binaya taş attılar. Emniyet güçleri atılan taşlara, göstericilerin üzerine ateş açarak karşılık verdi.” ifadeleri kullanıldı.

Açıklamada görüşlerine yer verilen Zahidan kenti Cuma İmamı İsmailzehi şunları kaydetti: “Haş’da en az 16 kişi öldü, onlarca kişi yaralandı. Polisin Sistan-Beluçistan eyaletindeki tutumu diğer eyaletlerden neden farklıdır bilinmez. Bu eyalette insanlar merhametsizce öldürülüyor ve kana bulanıyor. Dün Zahidan kentinde Kanlı Cuma’da, bugün Haş kentinde kanlı facia, zulüm ve ayrımcılığın boyutlarını ortaya koymaktadır. Bu faciayı kınıyorum. Hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı diliyorum.”

Beluç Aktivistler Örgütü, Haş’daki olaylarda 1 kişinin öldüğünü duyurmuştu.

İran’da Sünnilerin yoğun olarak yaşadığı Sistan-Beluçistan eyaletinin yönetim merkezi Zahidan kenti, 30 Eylül’de cuma namazı sırasında protestocular ile İran güvenlik güçleri arasında “Kanlı Cuma” olarak bilinen büyük olaylara sahne olmuştu.

Gösterilerde çıkan olaylarda 30’dan fazla emniyet görevlisinin hayatını kaybettiği belirtiliyor.

(Kaynak: Euronews Türkçe)