Afganistan’da “kötü başörtüsü takmak ve başkalarını kötü başörtüsü takmaya teşvik etmek” suçlamasıyla gözaltına alınan kız çocukları, Taliban tarafından “kafir” olarak etiketlendi, tutuklandı, kırbaçlandılar.

İslam’ın çok katı bir yorumunu takip eden Taliban, Afganistan’da ilk kez 1996’da kontrolü ele geçirdi. 2001’de ABD öncülüğündeki koalisyonun Afganistan işgaliyle Taliban kontrolü kaybetti, ancak 2021’de bu kez ülkenin tamamında kontrolü ele geçirdi.

Afganistan’ın başkenti Kabil’de Taliban’ın başörtüsü kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle 16 yaşındaki kız çocukları tutuklandı. Alışveriş merkezlerinde, sınıflarda ve sokak pazarlarında gözaltına alınan kızlar, “kötü başörtüsü takmak ve başkalarını kötü başörtüsü takmaya teşvik etmek” ve makyaj yapmakla suçlandı.

16 yaşındaki Lale, İngilizce dersinde diğer bazı kızlarla birlikte Taliban tarafından tutuklandığını ve bir polis kamyonuna bindirildiğini, gitmeyi reddeden kızların dövüldüğünü, kendisinin ise kırbaçlandığını söyledi. Babası daha sonra “ahlaksız kız yetiştirdiği” gerekçesiyle dövüldü.

Cumhuriyet’in The Guardian’dan aktardığı habere göre, Lale, “Kıyafetim mütevazıydı ve hatta yüzüm de örtülüydü. Bu Taliban’ın yönetimi ele geçirmesinden bu yana benim kendimce aldığım bir önlemdi. Ama yine de kıyafetimin uygunsuz olduğu konusunda ısrar ederek beni dövdüler.” dedi. İki gün iki gece gözaltında tutulan Lale, Taliban’ın kendilerini İngilizce öğrendikleri ve yurtdışına çıkma arzuları nedeniyle defalarca kafir olarak lanetlediğini söyledi.

Toplum büyüklerinin araya girmesi ve zorunlu başörtüsü olmadan evinden çıkmayacağına dair bir belge imzalaması üzerine serbest bırakıldı. Ayrıca İngilizce derslerine girmesi de yasaklandı.

Gözaltılar, BM Güvenlik Konseyi’nin özellikle cinsiyet ve kadın hakları konusunda Taliban’la temasa geçmek için özel bir elçi talep etmesinden sonra gerçekleşti. Ancak Taliban bu öneriyi, dışarıdan çözümler dayatarak durumu daha da karmaşık hale getireceğini öne sürerek reddetti.

2021 yılında Afganistan’da yönetimi ele geçiren Taliban, ülkenin bazı vilayetlerinde 10 yaşından büyük kız çocuklarının ilkokul derslerine katılmasını yasakladığını bildirdi.

Independent Türkçe’nin BBC Farsça’dan aktardığı habere göre Taliban yönetimindeki Eğitim Bakanlığı yetkilileri, Gazne vilayetindeki okulların ve kısa dönem kursların müdürlerine “10 yaşından büyük hiçbir kız çocuğunun ilkokullarda okumasına izin verilmediğini” belirtti.

Taliban’ın geçen yıl izin verdiği eğitim kademesi olan 6. sınıftan bir öğrenci, 10 yaşından büyük kızların okula girmesinin yasaklandığını söyledi.

Haberde belirtildiği üzere eski adı Kadın İşleri Bakanlığı olan “Dua ve Rehberlik Bakanlığı”na bağlı yerel yetkililer, bazı vilayetlerde kız çocuklarını yaşlarına göre ayırarak kız okulu müdürlerinden üçüncü sınıfın üstündeki kız öğrencileri evlerine göndermelerini istedi. The Independent iddiaları doğrulayamadı.

Kabil’in düşmesinden ve Afganistan’daki ABD ve NATO liderliğindeki rejimin ülkeyi terk etmesinden kısa süre sonra Taliban, Eylül 2021’de kız çocuklarının ortaöğrenim görmesini yasaklamış ve liselerin sadece erkekler için yeniden açılmasını emretmişti.

Geçen aralıkta binlerce kadına üniversite eğitimini süresiz olarak yasaklayan Taliban, koleje ve üniversiteye giden kadınlara kısıtlama getirerek sert bir darbe vurmuştu.

Radikal İslamcı rejim, nüfusunun neredeyse yarısının ortaöğrenim görmesini yasaklayan dünya genelindeki tek yönetim.

Birleşmiş Milletler geçen ay Taliban yetkililerini, Afganistan’daki kadın ve kız çocuklarına yönelik eğitim ve istihdam da dahil kısıtlamaları son aylarda daha da artırmakla suçlamıştı.

Taliban, kadınları kamusal yaşamın ve çalışma hayatının pek çok alanından menetti ve basın özgürlüğünü kısıtladı. Taliban kız çocuklarının 6. sınıftan sonra okula gitmesini ve Afgan kadınların yerel kuruluşlarda ve sivil toplum örgütlerinde çalışmasını yasakladı. Bu yasak nisanda Birleşmiş Milletler çalışanlarını da kapsayacak şekilde genişletilmişti.

Taliban ve Afganistan

Taliban Afganistan’da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş (veya cihat) sürdürmüştür.

İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban’ın 2016’dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade’dir.

Taliban, 1996’dan 2001’e kadar, Afganistan’ın kabaca dörtte üçüne hükmetmiş ve kendilerine göre yorumladıkları şeriatı uygulamıştır. 1994 yılında Afgan İç Savaşı’nın önde gelen gruplarından biri olarak ortaya çıkmıştı ve büyük ölçüde Afganistan’ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki geleneksel İslami okullarda (medreselerde) eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı’nda savaşmış öğrencilerden (talebe) oluşmaktaydı.

Muhammed Ömer’in önderliğindeki hareket, Mücahid liderlerinden aldığı güçle Afganistan’ın çoğu bölgesine yayıldı. 1996’da totaliter Afganistan İslam Emirliği kuruldu ve Afganistan’ın başkenti Kandahar’a transfer edildi. 11 Eylül saldırılarının ardından Aralık 2001’de Amerikan liderliğindeki Afganistan işgaliyle devrilene kadar ülkenin çoğunu kontrol etti.

En etkin dönemlerinde, Taliban hükûmeti diplomatik olarak yalnızca Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tanındı. Grup daha sonra Afganistan Savaşı’nda Amerikan destekli Hamid Karzai yönetimine ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’ne karşı bir direniş hareketi olarak yeniden bir araya geldi.

Taliban, birçok Afgan’a uygulanan sert muameleyle sonuçlanan şeriat yorumu nedeniyle uluslararası alanda kınandı. 1996’dan 2001’e kadar olan iktidarları sırasında, Taliban ve müttefikleri Afgan sivillere karşı katliamlar gerçekleştirdi, açlıktan ölmek üzere olan 160.000 sivile Birleşmiş Milletler’in gıda tedarikini engelledi ve yakıp yıkma taktiği uyarınca geniş ve verimli toprakları yakarak on binlerce evi yok etti.

Taliban, Afganistan’ı kontrol ederken, insanları veya diğer canlıları tasvir eden resimler ve filmler ile def haricinde bir enstrümanın kullanıldığı müziği yasakladı, kadınların okula gitmesini engelledi, kadınların sağlık hizmetleri dışındaki işlerde çalışmasını yasakladı (erkek doktorların kadınları görmesi de yasaklandığı için) ve kadınların dışarıda bir erkek akraba ile dolaşmalarını ve burka giymelerini zorunlu kıldı.

Belirli kuralları çiğneyen kadınlar alenen kırbaçlandı veya idam edildi. Dini ve etnik azınlıklar, Taliban yönetimi altında ağır bir şekilde ayrımcılığa uğradı. Birleşmiş Milletler’e göre, 2010’da Afgan sivil ölümlerinin %76’sından, 2011 ve 2012’de ise %80’inden Taliban ve müttefikleri sorumluydu. Kültürel soykırıma da girişen Taliban, Bamyan’ın 1500 yıllık Buda heykelleri de dahil olmak üzere çok sayıda anıtı yok etmiştir.

Taliban’ın ideolojisi; Diyubendi köktendinciliği ve militan İslamcılığın, Peştunvali olarak bilinen Peştun sosyal ve kültürel normlarıyla birleştirilmesine dayanan “yeni” bir şeriat hukuku biçimi olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası topluluklar ve Afgan hükûmeti; sıklıkla Pakistan’ın Servislerarası İstihbarat’ını ve ordusunu; kuruluşunda, iktidarda oldukları süre boyunca ve direniş süreci boyunca Taliban’a destek sağlamakla suçlamıştır. Pakistan ise 11 Eylül saldırılarından sonra gruba yönelik tüm desteğini kestiğini belirtmiştir. 2001 yılında, El Kaide lideri Usame bin Ladin komutasındaki 2.500 Arap’ın Taliban için savaştığı bildirilmiştir.

2020’nin Şubat ayında Trump yönetimi, 1 Mayıs 2021 itibarıyla tüm Amerikan güçlerinin Afganistan’dan çekileceğine dair Taliban ile anlaşma imzaladı. Karşılığında Taliban, El Kaide gibi terörist gruplarıyla bağlantısını kesecek, şiddeti azaltacak ve Amerika destekli Afgan hükûmetiyle müzakere edecekti. Her iki taraf da bu anlaşmanın şartlarını tam olarak yerine getirmese de, çekilme başladı.

15 Ağustos 2021’de Kabil’in düşmesiyle Taliban, Afganistan yönetimine tekrar sahip oldu.

Afganistan’ın Suç ve Fazilet Bakanlığı Sözcüsü Sadiq Akif Mahjer, yaptığı açıklamada “kuaför ve güzellik salonlarına yasak kararına uymaları için verilen bir aylık sürenin dolduğunu” belirtti. Sadiq Akif Mahjer, söz konusu işletmelerin kapatılması gerektiğini söyledi.

Bakanlığı Sözcüs Sadiq Akif Mahjer, karara uymayan işletmelere karşı güç kullanılıp kullanılmayacağı hakkında ise bilgi vermedi.

Afganistan Kadın Ticaret ve Sanayi Odası’na göre, Taliban’ın getirdiği kuaför ve güzellik salonu yasağı ülkedeki 12 bin salonda çalışan 60 bin kadını işini kaybetmesine neden olacak.

Afganistan’da 15 Ağustos 2021’de yönetimi ele geçiren Taliban’ın güzellik merkezlerinin kapatılması için verdiği süre dün (25 Temmuz) itibarıyla doldu. 4 Temmuz’da güzellik salonlarının kapatılacağını duyuran Taliban, yeni bir açıklama yaptı.

Afganistan’ın Suç ve Fazilet Bakanlığı Sözcüsü Sadiq Akif Mahjer, yaptığı açıklamada “kuaför ve güzellik salonlarına yasak kararına uymaları için verilen bir aylık sürenin dolduğunu” belirtti. Söz konusu işletmelerin kapatılması gerektiğini söyledi.

Bakanlık Sözcüsü, karara uymayan işletmelere karşı güç kullanılıp kullanılmayacağı hakkında ise bilgi vermedi.

Afganistan Kadın Ticaret ve Sanayi Odası’na göre, Taliban’ın getirdiği kuaför ve güzellik salonu yasağı ülkedeki 12 bin salonda çalışan 60 bin kadını işini kaybetmesine neden olacak.

2021’de iktidarı ele geçiren Taliban, daha önce de kadınların toplumdaki rolünü kısıtlayan adımlar atmıştı.

Kadınların lise ve üniversite eğitimi almalarını yasaklayan Taliban, kamusal alanda örtünme zorunluluğu getirmiş, parklara, lunaparklara ve spor salonlarına girmelerini de engellemişti. Ayrıca, kadınlara başlarını kapatma ve kapalı kıyafetler giyme zorunluluğu getirilmişti.

Afganistanlı kadınların birleşmiş milletler ve sivil toplum kuruluşlarında çalışmaları da yasaklanmıştı. Devlet dairelerinde çalışan kadınlar da işten çıkarılmıştı.

Öte yandan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin geçen hafta hazırladığı rapora göre; Afganistan kadın hakları konusunda en kötü karneye sahip ülkeler arasında yer alıyor. BM, Taliban’ın iktidarda olduğu 22 ayda ülkede kadın-erkek eşitliğinin giderek kötüleştiğine dikkat çekti.

Taliban ve Afganistan

Taliban Afganistan’da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş (veya cihat) sürdürmüştür.

İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban’ın 2016’dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade’dir.

Taliban, 1996’dan 2001’e kadar, Afganistan’ın kabaca dörtte üçüne hükmetmiş ve kendilerine göre yorumladıkları şeriatı uygulamıştır. 1994 yılında Afgan İç Savaşı’nın önde gelen gruplarından biri olarak ortaya çıkmıştı ve büyük ölçüde Afganistan’ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki geleneksel İslami okullarda (medreselerde) eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı’nda savaşmış öğrencilerden (talebe) oluşmaktaydı.

Muhammed Ömer’in önderliğindeki hareket, Mücahid liderlerinden aldığı güçle Afganistan’ın çoğu bölgesine yayıldı. 1996’da totaliter Afganistan İslam Emirliği kuruldu ve Afganistan’ın başkenti Kandahar’a transfer edildi. 11 Eylül saldırılarının ardından Aralık 2001’de Amerikan liderliğindeki Afganistan işgaliyle devrilene kadar ülkenin çoğunu kontrol etti.

En etkin dönemlerinde, Taliban hükûmeti diplomatik olarak yalnızca Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tanındı. Grup daha sonra Afganistan Savaşı’nda Amerikan destekli Hamid Karzai yönetimine ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’ne karşı bir direniş hareketi olarak yeniden bir araya geldi.

Taliban, birçok Afgan’a uygulanan sert muameleyle sonuçlanan şeriat yorumu nedeniyle uluslararası alanda kınandı. 1996’dan 2001’e kadar olan iktidarları sırasında, Taliban ve müttefikleri Afgan sivillere karşı katliamlar gerçekleştirdi, açlıktan ölmek üzere olan 160.000 sivile Birleşmiş Milletler’in gıda tedarikini engelledi ve yakıp yıkma taktiği uyarınca geniş ve verimli toprakları yakarak on binlerce evi yok etti.

Taliban, Afganistan’ı kontrol ederken, insanları veya diğer canlıları tasvir eden resimler ve filmler ile def haricinde bir enstrümanın kullanıldığı müziği yasakladı, kadınların okula gitmesini engelledi, kadınların sağlık hizmetleri dışındaki işlerde çalışmasını yasakladı (erkek doktorların kadınları görmesi de yasaklandığı için) ve kadınların dışarıda bir erkek akraba ile dolaşmalarını ve burka giymelerini zorunlu kıldı.

Belirli kuralları çiğneyen kadınlar alenen kırbaçlandı veya idam edildi. Dini ve etnik azınlıklar, Taliban yönetimi altında ağır bir şekilde ayrımcılığa uğradı. Birleşmiş Milletler’e göre, 2010’da Afgan sivil ölümlerinin %76’sından, 2011 ve 2012’de ise %80’inden Taliban ve müttefikleri sorumluydu. Kültürel soykırıma da girişen Taliban, Bamyan’ın 1500 yıllık Buda heykelleri de dahil olmak üzere çok sayıda anıtı yok etmiştir.

Taliban’ın ideolojisi; Diyubendi köktendinciliği ve militan İslamcılığın, Peştunvali olarak bilinen Peştun sosyal ve kültürel normlarıyla birleştirilmesine dayanan “yeni” bir şeriat hukuku biçimi olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası topluluklar ve Afgan hükûmeti; sıklıkla Pakistan’ın Servislerarası İstihbarat’ını ve ordusunu; kuruluşunda, iktidarda oldukları süre boyunca ve direniş süreci boyunca Taliban’a destek sağlamakla suçlamıştır. Pakistan ise 11 Eylül saldırılarından sonra gruba yönelik tüm desteğini kestiğini belirtmiştir. 2001 yılında, El Kaide lideri Usame bin Ladin komutasındaki 2.500 Arap’ın Taliban için savaştığı bildirilmiştir.

2020’nin Şubat ayında Trump yönetimi, 1 Mayıs 2021 itibarıyla tüm Amerikan güçlerinin Afganistan’dan çekileceğine dair Taliban ile anlaşma imzaladı. Karşılığında Taliban, El Kaide gibi terörist gruplarıyla bağlantısını kesecek, şiddeti azaltacak ve Amerika destekli Afgan hükûmetiyle müzakere edecekti. Her iki taraf da bu anlaşmanın şartlarını tam olarak yerine getirmese de, çekilme başladı.

15 Ağustos 2021’de Kabil’in düşmesiyle Taliban, Afganistan yönetimine tekrar sahip oldu.