Erzurum: Tahta Hamamı

Tahta Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Yeğen Ağa Mahallesi, Tahtacılar Sokak üzerinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Tek fonksiyonlu olan hamam; soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümlerinden meydana gelmektedir. Kare planlı soyunmalık bölümüne yapının batı duvarında bulunan geniş ve derin bir dehlizden geçerek ulaşılmaktadır. Bu kısım orijinalde kubbe ile örtülüyken daha sonra beş ahşap destek üzerine oturan ahşap bir tavanla kapatılmıştır.

Soyunmalığın güneydoğu köşesinden bir açıklıktan kare planlı üzeri tonozla örtülü bir mekana geçilmektedir. Bu mekanın güneydoğusunda yer alan bir kapıdan eski su deposu ve külhan kısmına ulaşılmaktadır. Soyunma yerinin batı duvarında dışa taşkın bir kapı açıklığıyla hamamın ılıklık kısmına geçilmektedir. Kare planlı iki mekandan oluşan ılıklığın üzeri beşik tonozla örtülmüştür.

Batıda yer alan mekandan bir kapı açıklığıyla tuvalet bölümüne ulaşılır. Ilıklığın doğusunda yer alan bir kapıyla sıcaklık için geçiş sağlayan beşik tonozla örtülü küçük geçiş bölümü yer almaktadır. Yapının sıcaklığı uzun dikdörtgen bir forma sahip olup ortasında sekizgen bir göbektaşı bulunmakta ve bu mekanın üzeride beşik tonozla örtülüdür. Hamamda halvet hücre sayısı azalmış sadece kuzeyinde küçük bir halvet hücresi bulunmaktadır.

Hamamın soyunmalık bölümünde orijinal olmayan alçı süslemeler görülmektedir. Yapının beden duvarlarında malzeme olarak kesme taş ve moloz taş, üst örtüde de ise tuğla kullanılmıştır. Korunması gereken kültür varlığı olarak 13.11.1976 tarihinde V.G.M. tarafından tescil edilmiştir. V.G.M. arşivinde 1988 yılına ait restore ve onarım projeleri bulunmaktadır. Bu tarihte girişin sağına depo ve gişe bölümü eklenmiş olup giriş kotu yükseltilmiştir. Üst örtüsü yenilenmiştir. Günümüzde hamam kullanılır vaziyettedir.

Paylaşın

Erzurum: Şeyhler Hamamı

Şeyhler Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Şeyhler Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

XVIII. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen yapı Şeyhler Caminin vakfı olarak yaptırılmış ve caminin vakıf kayıtlarında hamamın yapım tarihi olarak hicri 1150-1180 miladi 1737-1766 olarak geçmektedir. Şeyhler Hamamı Erzurum’da inşa edilen hamamlar içerisinde orijinalliğini korumuş en iyi örneklerden biridir.

Soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan bölümlerinden oluşan tek fonksiyonlu bir hamamdır. Doğu tarafta caddeye açılan bir kapıdan içerisinde Külhan-i Baba Türbesininde yer aldığı üstü ahşap tavan olan giriş bölümünden hamamın soyunmalık kısmına ulaşılmaktadır. Soyunmalık kare planlı, tromplarla geçilen bir kubbeyle örtülmüştür.

Bu bölümün ortasında havuzu yer almakta ve zeminide taş döşemelidir. Soyunmalığın batısında yer alan kapı açıklığından dikdörtgen şekilli kuzey-güney doğrultusunda uzanan ılıklık bölümüne geçilmektedir. Bu mekanın üzeri uçlarda fazla derin olmayan sivri tonozla ve ortada üç küçük kubbeyle örütülüdür. Ayrıca ılıklığın güneyinde üzeri tonozla kapatılmış tuvaletler yer almaktadır.

Yapının sıcaklık kısmına ılıklığın batı duvarında yer alan kapı ile geçilmektedir. Sıcaklık haçvari formda yapılmış olup orta kısımda kubbeli bir mekan yan tarafları da dört eyvandan meydana gelmektedir. Bu kısım köşelerinde sekizgen planlı üzeri kubbeyle örtülü simetrik olarak yerleştirilen halvet hücreleri bulunmaktadır. Sıcaklığın üzerini örten kubbenin hemen altında sekizgen bir göbektaşı mevcuttur.

Sıcaklığın batısında külhan ve su deposu bulunmaktadır. Hamamı meydana getiren kısımlar içten Türk üçgeni ve tromplarla geçilmiş, dıştan da kasnak üzerine oturan kubbelerle örtülmüştür. Hamamın iç ve dış kısmı sade düzenlenmiş ve herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Yapıda moloz taş ve kesme taş malzeme kullanılmıştır. 25.03.1976 tarihinde V.G.M. tarafından korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Günümüzde yapı oldukça harap durumdadır.

Paylaşın

Erzurum: Murat Paşa Hamamı

Murat Paşa Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Murat Paşa Mahallesi, Murat Paşa Caddesi üzerinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Hamamın tarihi ile igili herhangi bir kitabesi bulunmamaktadır. Fakat güney tarafta yer alan Murat Paşa Cami ile aynı yıllarda XVI. yüzyılın ikinci yarısında Kuyucu Murat Paşa tarafından yaptırıldığı kabul edilmektedir.
Soyunmalık, ılıklık, sıcaklılık ve külhan bölümlerinden oluşan hamam tek fonksiyonlu olup plan itibariyle klasik bir düzenlemeye sahiptir.

Yapıya giriş batı cephesinin ortasında yer alan basık kemerli eyvan türü bir kapı ile girilmektedir. Bu bölümün iki yanına sonradan eklenen tonozlu mekânlar bulunmaktadır. Kubbeyle örtülü giriş kısmından sonra hamamın soyunmalık kısmına geçilmektedir.

Hamamın soyunmalık kısmı büyük bir kubbeyle örtülü olup kubbe kasnağı altta sekizgen, üstte yuvarlak düzenlemeli olarak iki katlı olarak yapılmıştır. Soyunmalık kısmında giriş cephesi hariç diğer üç cepheyi çevreleyen soyunma sekileri mevcuttur. Bu kısmın ortasında bir havuz yer almakta ve zeminide kesme taş döşemelidir.

Soyunmalığın doğu cephesine açılmış bir kapıdan ılıklık kısmına geçilmektedir. Ilıklık kuzey-güney doğrultusunda enine dikdörtgen bir mekândır. Bu kısmın üzeri ortada üç küçük kubbeyle kapatılmış, güney ve kuzey köşelerde ise beşik tonozla örtülüdür. Ilıklığın güney tarafında tuvaletler yer almaktadır.

Ilıklık kısmının ortasından bir açıklıkla merkezi kubbeli, dört eyvanlı ve dört halvet hücreli klasik plan şeması gösteren sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklığın ortasında sekizgen bir göbektaşı yer almakta ve üzerinde pencerelerle iç mekanı aydınlatan bir kubbesi mevcuttur. Köşelerde yer alan sekizgen planlı dört halvet hücrelerin üzeri kubbeyle ve dört yanda yer alan eyvanlarda beşik tonozla örtülmüştür.

Hamamın dış kısmının batısında yer alan girişin dışa taşıntı yapması ve sivri kemerle çevrelenmesi ön cepheye abidevi bir görüntü vermektedir. Yapının iç kısmı sade olarak düzenlenmişken sıcaklığa geçiş kapısının üzerinde tek sıra mukarnas sırası görülmektedir. Yapıda moloz taş ve kesme taş kullanılmıştır.

Korunması gereken kültür varlığı olarak 08.05.1976 tarihinde V.G.M. tarafından tescil edilmiştir. 1996 yılında onarım ve restore edilmiş ve bu restore sonucu üst örtüsü dışarıdan kurşun kaplama olarak yenilenmişken sıcaklık kısmın zemini de siyah mermerle döşenmiştir. Son olarak 2005-2006 yıllarında Erzurum V.G.M. tarafından onarılan hamam bu gün kullanılmaktadır.

Paylaşın

Erzurum: Kırkçeşme Hamamı

Kırkçeşme Hamamı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Rabia Ana Mahallesi, Kırkçeşme Sokak üzerinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Hamamın herhangi bir yerinde yapım tarihi ile ilgili bir kitabe bulunmamaktadır. Yapının kesin tarihi bilinmemekle beraber plan ve mimari özelliklerinden dolayı XVI. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Ayrıca hamamın Taşhanı yaptıran Rüstem Paşa’nın hayır eserlerinden biri olduğunu İbrahim Hakkı Konyalı belirtmektedir.

Hamam; soyunmalık, ılıklık, sıcaklık ve külhan kısımlarından oluşmaktadır. Yapının batısında bulunan bir açıklıkla soyunmalık kısmına girilmektedir. Bu kısımda bazalt taşından fıskiyeli bir havuzu ve önünde de suyun aktığı bir kurun yer almaktadır. İki katlı olarak düzenlenen soyunmalık kısmının zemin katında doğu-batı ve güney yönlerini çevreleyen soyunma sekileri, ikinci katta ise soyunma odaları bulunmaktadır. Bu kısmın ikinci katında yer alan pencereleri kapatılarak soyunma hücrelerine dönüştürülmüştür.

Soyunmalığın kuzeybatı yönünde yer alan ortasında şadırvanı bulunan üzeri kubbeyle kapatılmış ılıklık kısmına geçilmektedir. Yapının soyunmalık ve ılıklık kısımları sonraki dönemlerde onarım geçirmiştir.

Klasik Osmanlı hamam plan tipolojisinde inşa edilen ve orijinal halini koruyan sıcaklık kısmı yer almaktadır. Bu kısım, ortada kubbeli merkezi bir mekânla haçvari tarzda sivri kemerli, dört eyvandan meydana gelmektedir. Orta kısmın üzerini örten kubbeye pandantiflerle geçilmekte ve kubbede açılan pencerelerle bu alan aydınlatılmaktadır.

Ortada yer alan kubbenin hemen altında kare formlu bir göbektaşı bulunmaktadır. Haç plan formundaki mekânın köşelerinde kare planlı, kubbeyle örtülü, dört halvet hücresi yer almaktadır. Halvet hücrelerine geçiş eyvanların birleştiği köşelerde yer alan kapılardan sağlanmaktadır. Hamamın kuzey tarafına bitişik bayanlar için hazırlanmış bir bölüm bulunmaktadır.

Hamamın iç ve dış kısmı sade olarak düzenlenmiş olup süsleme unsuru bulunmamaktadır. Yapının beden duvarları kalın tutulmuş, malzeme olarak kesme taş ve moloz taş uygulanmıştır. Hamam suyunu Erzurum Kalesi’nin altından çıkan kaynaktan almaktadır. Bugün mevcut olmayan bir onarım kitabesinin yapının sıcaklık kısmında olduğu belirtilmektedir. V.G.M. tarafından 06.05.1976 tarihinde korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Bugün çift fonksiyonlu hamam olarak kullanılmaktadır.

Paylaşın

Erzurum: Karasu Hanı

Karasu Hanı; Erzurum’un Aşkale İlçesi’ne bağlı ve İpek Yolu üzerinde yer alan Karasu Köyü sınırları içinde yer almaktadır.

Giriş kemeri üzerinde taşa oyulmuş dört satırlık kitabesinden anlaşıldığı kadarıyla Ebubekir Ağa tarafından H. 1087/ M. 1676 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Ancak bu tarih kesin olmadığından yapı yazıtının üslup özelliklerinden dolayı XVI. yüzyıl sonlarına XVII. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Han 2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır.

Han, 32.50 x 18.75 m. ölçülerinde kuzey-güney doğrultusunda kapalı (kışlık) hanlar grubundadır. Güney cephede bulunan taçkapıdan girilen hanın giriş kemeri üzerinde üst kısmı yivle sonlanan dikdörtgen iki pencere yer alır. Han, 1.55 x 1.15 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı iki sıra halinde dizilmiş dörder ayağın kemerlerle birbirlerine bağlanmasıyla oluşturulmuş dikey üç sahından meydana gelmektedir.

Hanın güney duvarında girişin iki yanında bir, kuzeyinde üç, doğu ve batı duvarında sekizer olmak üzere toplam 21 ocak bulunmaktadır. Hanın güney kısmı hariç üç tarafında seki bulunmaktadır. Yapı yan sahınların tonozlarında belirli aralıklarla açılmış kare formlu dörderden sekiz aydınlık feneri ile aydınlatılmaktadır. Günümüzde han, içten tonoz örtülü olup örtü sistemi güney ve kuzey cephede dışa üçgen olarak yansıtılmış ve üzeri sacla kapatılmıştır. Hanın yapımında düzgün kesme taş ve moloz taş kullanılmıştır. 26-27.05.1988 tarihinde korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Paylaşın

Erzurum: Komesli Hanı

Komesli Hanı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Ali Paşa Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Kitabesi olmayan han inşa özelliklerinden dolayı XIX. yüzyıla tarihlendirilmektedir.1960 yılında bir yangın geçirmiş olan han, doğu- batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir plan şemasında dışa kapalı, etrafı binalarla çevrili bir yapıdır. Oldukça harap bir durumda olan yapı mimari özelliklerini büyük oranda kaybetmiştir.

Güneyde sade ve dışa taşıntısı olmayan kesme taş örgülü duvar yüzeyinde yer alan kapının atkısı alışılmamış bir tarzda kapı boyutlarını da aşan ahşap ve mukarnaslıdır. Kapıdan içeri girilince kuzeye doğru uzanan büyük bir dikdörtgen mekân, mekânın batısında ve kuzeyinde hana ait farklı boyutlarda mekânlar bulunmaktadır. Hanın odalarında üst örtü olarak yan yana sıralanmış üç kırlangıç kubbe kullanılmıştır.

Mekânlar kırlangıç kubbelerden gelen ışıkla aydınlatılmıştır. Yapı üzerinde tek bezeme unsuru sade olan kapı üzerinde yer alan ter yumurta dizisidir. Dizinin hemen üstünde ise beş adet eli böğründe ile taşınan giriş saçağına yer verilmiştir. Kesme taş ve yer yer ahşap hatıllar kullanılan, toprak damla örtülü yapı günümüzde oldukça harap durumdadır. 13.11.1976 tarihinde korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Paylaşın

Erzurum: Hacılar Hanı

Hacılar Hanı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Ayazpaşa Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Kitabesi bulunmayan yapı XVIII. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Tek katlı ve açık revaklı avlulu hanlar grubundadır. Açık dikdörtgen bir avlu etrafında sıralanan odalardan oluşan hanın kuzeydoğu ve batı yönde iki girişi bulunmaktadır. Batı giriş açıklığının genişliği ve yüksekliği dikkate alındığında bu kapının araba ve yük hayvanlarının geçişi için kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Asıl giriş olan kuzeydoğudaki kapı 4.60 m. lik bir açıklığa sahip olup düz atkı taşı ile biçimlenen kademeli kaval silmeli ve yuvarlak kemerle vurgulanmıştır. Hanın 15.00 x 36.00 m. boyutlarındaki avlu kısmına kuzeydoğudaki girişten, üzeri beşik tonozla örtülen sağ ve solunda odalar bulunan 15.00 m. lik bir koridorla (dehliz) geçilmektedir. Dikdörtgen avluyu çevreleyen yirmi ayakla taşınan revakların gerisinde beşik tonozla örtülü odalar bulunmaktadır. Odaların ön kısımlarındaki revaklar cam mekânla kapatılmıştır.

Hanın avlusunun kuzeybatısında bir çeşme yer almaktadır. Çeşme kesme taştan, burmalı sütunlar üzerine oturtulmuş sivri kemerlidir. Kemerin etrafı iki oluk silme ile çevrelenmiş, kemer içinde tas koymak için kaş kemerli küçük nişe yer verilmiştir. Çeşmenin burmalı sütunlarının üzeri çiçek ve yaprak motifleri ile süslenmiştir. Sütunların üzerinde orta kısmı iç bükey şeklinde olan sütun başlıkları bulunmaktadır.

Kesme taştan yapılmış çeşme yalağında iki adet musluk yer almaktadır. Yapıdaki tek bezeme unsuru kuzey giriş kapısı kemeri üzerinde yer alan palmet motifidir. Avlunun ortasında fıskiyeli bir havuzu bulunan han tamamen kesme taş ve moloz taş malzeme ile yapılmıştır. Yapılan bazı eklemeler hanın genel dokusunu bozmuştur. 10.03.1979 tarihinde korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Paylaşın

Erzurum: Gümrük Hanı

Gümrük Hanı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Yeğenağa Mahallesinde, Gümrük Camiinin karşısında yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Han, geçmişte Erzurum’un doğusunda İran üzerinden İpek Yolunu takip ederek gelen kervanların şehre girmeden önceki ilk uğrak yeridir. Derviş İbrahim Ağa vakfiyesine göre han, XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde yaptırılmıştır. 2005-2006 yılında Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından onarılan han orijinal özelliklerini büyük ölçüde korumuştur.

Han avlusuz ve tek katlıdır. Üzeri düz toprak damla örtülü uzun bir dikdörtgen alan üzerine kurulu hanın batı cephesinde sivri kemerli giriş kapısı bulunmaktadır. Han, doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen bir uzun avluya ve güney kesimde dokuz odaya sahiptir.

Avluyu on üç çift ahşap sütuna oturan kalın ağaç hatıllarla kapatılmıştır. Hanın güney cephesinde yer alan kapı kanatları orijinal olan odalarının bütün kapıları kapalı avluya açılmaktadır. Avlunun kuzey kısmında da, kendi içinde farklı bölümlere sahip odalar yer almaktadır. Ayıca kuzey yönde bir de açık avlu bulunmaktadır.

Açık avluda sivri kemerli tek lüleli kesme taştan inşa edilmiş bir çeşme mevcuttur. Hanın odalarının üst örtüleri basit kırlangıç, düz ve pasin örtüdür. Yapının malzemesi ön cephede kesme taş, diğer yerlerde moloz taştır. 13.11.1976 tarihinde korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Paylaşın

Erzurum: Cennetzade Hanı

Cennetzade Hanı; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Köse Ömerağa Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Kitabesi bulunmayan han, XVIII. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Osmanlı dönemi yapısı olan hanın etrafı yoğun yapılaşmadan dolayı düzensiz bir form sergilemektedir. Kapalı plan şemasına sahip hanın yalnızca giriş katı iki katlı olup kapalı avluya açılan odaları tek katlıdır. Hanın doğuya açılan cadde üzerindeki girişi basık kemerli kesme taş malzemeden bir açıklığa sahiptir.

Kapıdan içeri girildiğinde, güneyde yalnız giriş cephesinde bulunan ikinci kata çıkışı sağlayan merdivenler bulunmaktadır. Girişin üzerinde ikinci katta han görevlilerine ait üzeri düz damla kapatılmış mekân yer alır. Girişin kuzeyinde dört, güneyinde iki, avlunun batısında da dört oda vardır. Avlu etrafına dizilmiş odaların üzeri yarıya kadar kırlangıç (karlanguç), yarıdan sonrası düz ahşap tavanla örtülmüştür.

Avlunun ortasında ahşap sütunlarla taşınan kırlangıç örtülü yanları açık iki mekân daha bulunmaktadır. Yapının güney kesiminde günümüze ulaşan kapı ve pencere açıklıklarından başka odaların da mevcudiyeti anlaşılmaktadır.

Yapıda süsleme olarak bahsedebileceğimiz unsurlar; giriş kapısının birbirine geçme tekniğiyle oluşturulmuş kemerinin üstünde, tek sıra halinde iki adet servi ve gülbezek motifi içerisinde yıldız çiçeği süslemelerine yer verilmesi ve silmenin hemen üstüne ahşaptan yapılmış Neo-klasik ters yumurta sırası şeklindeki bezemedir. Girişi ve kırlangıç örtüleri dışında mimari bir özelliği bulunmayan hanın, duvarları ahşap hatıllı moloz taş örgülüdür. 13.11.1976 tarihinde korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Paylaşın

Erzurum: Ali Ağa Camii

Ali Ağa Camii; Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Topçuoğlu Mahallesi, Camii Sokak üzerinde yer almaktadır.

Camiye, yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.

Ali Ağa Camisi, Erzurum’da görev yapmış Yeniçeri Ocağı ağalarından Zakreci Ali Ağa tarafından 1608 yılında yaptırılmıştır.

Camii, Ali Ağa Camisi olarak da bilinir. 1859 depreminde zarar gören yapının onarımını belgeleyen küçük bir kitabe, sivri kemerli kapı alınlığının üzerinde yer alır.

Caminin önündeki son cemaat yeri, dört sütunun taşıdığı üç kubbe ile örtülüdür. Bu kubbeler dıştan konik bir çatı ile gizlenmiştir. İbadet mekanı kare planlı olan yapıda, köşelerdeki tromplara oturan merkezi bir kubbe kendini gösterir.

Düzgün kesme taştan yapılmış olan caminin içerisi alt tarafta altı, üstte ise dört pencere ile aydınlanır. Minaresi kırmızı kamber taşları ile moloz taştan inşa edilen Gürcü Kapı Ali Ağa Camisi, 2006 yılında restore edilmiştir.

Paylaşın