Adalet Ağaoğlu Kimdir? Hayatı, Eserleri
23 Ekim 1929 yılında Ankara’nın Nallıhan ilçesinde dünyaya gelen Adalet Ağaoğlu, 14 Temmuz 2020 yılında çoklu organ yetmezliği nedeniyle hayatını kaybetti. 15 Temmuz’da Kocatepe Camisindeki cenaze namazından sonra Cebeci Asri Mezarlığında toprağa verildi.
Adalet Ağaoğlu’nun annesi 93 Harbi’nde (1878) Saraybosna’dan zorunlu olarak İstanbul’a göç etmiş varlıklı Boşnak bir aileye mensup olan Emine İsmet Hanım, babası tüccar Mustafa Sümer’dir.
Nüfus cüzdanında asıl adı Fatma İnayet olarak yazılıydı. On bir yaşına kadar bunu bilmeyen yazar, daha sonra -üniversite ikinci sınıftayken- mahkeme kararıyla adını Adalet olarak değiştirdi. Çocukluğuna ait ilk izlenimleri Nallıhan’da şekillendi:
“Çocukluğum ilkokulu bitirinceye kadar, doğum yerim Nallıhan’da geçti. Üç erkek kardeşimden büyüğü, abim Dr. Cazip Sümer (Kumburgaz’da yürürken bir trafik saldırısına uğrayarak öldü. 1975), benden iki yıl önce ilkokulu bitirmiş, Nallıhan’da ortaokul olmadığından Bursa’ya (Balıkesir de olabilir, şimdi bilmiyorum) yatılı gönderilmiştir. Ben de ortaokula gidebilmek için fazla diretince (ölüm orucuna yatmışım, söylendiğine göre), benim küçüğüm, kardeşlerimin içinde en sadık arkadaşım Ayhan, daha ilkokulu bitirmeden 1938’de gidip Ankara’ya yerleştik. Abim de oraya geldi. Güner Sümer henüz bir buçuk yaşındaydı.”
Nallıhan’da yaşadığı deneyimler ileride kaleme alacağı romanlarına yansıması bakımından hayli mühimdir. Adalet Ağaoğlu, 1946’da Ankara Kız Lisesi’ni bitirdi. 1951’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu.
Açılan bir sınavla Ankara Radyosu’na girdi. 1951-1970 yılları arasında bu kurumda ve kuruluşundan sonra TRT’de dramaturgluk ve idarecilik gibi çeşitli görevler üstlendi. TRT Radyo Dairesi Başkanlığı’ndan, kurumun özerkliğine el konulması sonucu istifa etti (1971). Ankara Meydan Sahnesi’nin kurucuları arasında yer aldı.
1961-1965 yılları arasında dramaturg ve çevirmen olarak çalıştı. 15 Aralık 1954’te mühendis Halim Ağaoğlu (d. 1927-ö. 2018) ile evlendi ve “Sümer” olan soyadı “Ağaoğlu” oldu. Evlilikleri eşi Halim Bey ölünceye kadar devam etti. Öğrencilik yıllarında başladığı yazarlığını 1970’ten sonra aktif bir biçimde sürdürdü ve başka bir işle meşgul olmadı. Parker Quinck, Remüs Telada ve Adalet Sümer imzalarını kullandı. Radyo ve sahne oyunlarını; roman, hikâye, anı ve deneme kitapları izledi. Eserleri Almanca, İngilizce, Slovakça, Bulgarca ve Hollandacaya çevrildi. Yaşamak adlı oyunu Fransız ve Alman radyolarında yayımlandı.
Tunç Okan, yazarın Fikrimin İnce Gülü adlı romanını “Sarı Mercedes” adıyla filme çekti (1993). The Reader’s of Encylopedia of World Drama (New York, 1969) adlı tiyatro ansiklopedisinde adına yer verildi. Jezabel (Jean Anouilh’ten, 1955), Mezarsız Ölüler (Oyun, J. P. Sartre’dan, 1962), Kafkas Tebeşir Dairesi (Oyun, B. Brecht’ten, 1963) ve Amerikanomanyaklar (Roman, Serge Razvani’den, 1963) gibi eserleri dilimize kazandırdı. 1996’da geçirdiği kaza sonucu ağır bir şekilde yaralandı. Uzun yıllar tedavi gördü. TYS’nin kurucu üyesi Edebiyatçılar Derneği’nin onur kurulu üyesiydi.
Adalet Ağaoğlu’nun başlıca eserleri
Oyun: Bir Piyes Yazalım (Sevim Uzgören’le; oynanışı: 1950/1951 dönemi); Evcilik Oyunu (oynanışı, basılışı: 1964); Çatıdaki Çatlak (oynanışı: 1965/1966 dönemi; basılışı 1970); Tombala (1967); Sınırlarda (1970); Üç Oyun (Çıkış; Kozalar; Bir Kahramanın Ölümü, 1973; 1974 Türk Dil Kurumu Oyun Ödülü); Kendini Yazlan Şarkı (1977); Oyunlar (Bir Piyes Yazalım dışındaki bütün oyunları, 1982); Çok Uzak Fazla Yakın (1991); Duvar Öyküsü (1992); Çağımızın Tellalı (2011).
Roman: Ölmeye Yatmak (1973); Fikrimin İnce Gülü (1976; 1992’de sinemaya uyarlandı); Bir Düğün Gecesi (1979; 1980 Sedat Simavi Vakfı Ödülü; Orhan Kemal ve Madaralı Roman ödülleri); Yaz sonu (1981); Üç Beş Kişi (1984); Hayır (1987); Ruh Üşümesi (1991); Gece Hayatım (1992); Romantik Bir Viyana Yazı (1993); Dert Dinleme Uzmanı (2014).
Öykü: Yüksek Gerilim (1974; 1975 Sait Faik Hikaye Armağanı); Sessizliğin İlk Sesi (1978); Hadi Gidelim (982); Hayatı Savunma Biçimleri (1997).
Anı: Göç Temizliği (1985).
Deneme-eleştiri: Geçerken (1986); Başka Karşılaşmalar (1996); Öyle Kargaşada Böyle Karşılaşmalar (2002): Yeni Karşılaşmalar (2011).
Ödülleri: 1974 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü (Üç Oyun ile), 1975 Sait Faik Hikâye Armağanı (Yüksek Gerilim ile), 1979 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü (Bir Düğün Gecesi ile), 1980 Orhan Kemal Roman Armağanı (Bir Düğün Gecesi ile), 1980 Madaralı Roman Ödülü (Çok Uzak-Fazla Yakın ile), 1992 Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Ödülü, 1995 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü (Romantik Bir Viyana Yazı ile), 1997 Aydın Doğan Vakfı Roman Ödülü (Romantik Bir Viyana Yazı ile), 1997 NTV Yılın Yazarı Ödülü, 1999 Aziz Nesin Ödülü
