Ağustos 2021’de Afganistan’da yönetimi ele geçirdikten kısa süre sonra, Taliban’ın İyiliği Emredip Kötülüklerden Sakındırma Bakanlığı, tüm mankenlerin vitrinlerden kaldırılması ya da kafalarının koparılması talimatını verdi.

Afganistan Yüksek Öğretim Bakanı Nida Muhammed Nedim, kadın öğrencilerin bakanlık tarafından koyulan kıyafet kurallarına riayet etmediğini belirterek, “Maalesef geçen 14 ayda, İslam Emirliğinin Yüksek Öğretim Bakanlığının kadınların eğitimine ilişkin talimatlarına uyulmadı” dedi.

Nedim, “Kızlara kurallara uygun şekilde hicap giymelerini söyledik ama yapmadılar. Düğüne gider gibi giyiniyorlardı” diye ekledi. Ayrıca bazı konu ve derslerin kadınlara uygun olmadığını iddia eden Nedim, “Tarım, mühendislik gibi bazı alanlar kadınların haysiyet ve şerefine de Afgan kültürüne de uygun değil” dedi.

Afgan bakan, bu sorunlar giderildikten sonra kadınlara yönelik üniversite yasağının ileride gözden geçirilebileceğini sözlerine ekledi.

Kadınların üniversite eğitimi almasını yasaklayan Taliban, bu kararı eleştiren ülkeleri Afganistan’ın iç işlerine karışmamaları konusunda uyardı.

Uygulanan yasakla ilgili olarak ilk kez kamuoyuna açıklamada bulunan Yüksek Öğretim Bakanı Nida Muhammed Nedim, alınan kararı savundu. Afgan devlet televizyonuna konuşan Nedim, kadın ve erkek öğrencilerin birbiriyle temasının önüne geçilmesi için böyle bir yasak getirmeleri gerektiğini ileri sürdü.

“Düğüne gider gibi giyiniyorlardı”

Kadın öğrencilerin bakanlık tarafından koyulan kıyafet kurallarına riayet etmediğini söyleyen Nedim, “Maalesef geçen 14 ayda, İslam Emirliğinin Yüksek Öğretim Bakanlığının kadınların eğitimine lişkin talimatlarına uyulmadı” dedi. Nedim, “Kızlara kurallara uygun şekilde hicap giymelerini söyledik ama yapmadılar. Düğüne gider gibi giyiniyorlardı” diye ekledi.

Ayrıca bazı konu ve derslerin kadınlara uygun olmadığını iddia eden Nedim, “Tarım, mühendislik gibi bazı alanlar kadınların haysiyet ve şerefine de Afgan kültürüne de uygun değil” dedi. Afgan bakan, bu sorunlar giderildikten sonra kadınlara yönelik üniversite yasağının ileride gözden geçirilebileceğini sözlerine ekledi.

“İç işlerimize karışmayın”

Associated Press’in haberine göre Nedim, yasaklama kararına Türkiye, Suudi Arabistan ve Katar dâhil birçok ülke tarafından gösterilen tepkiye de yanıt verdi. Nedim, yabancıların Afganistan’ın iç işlerine karışmayı bırakması gerektiğini söyledi.

Eski bir ordu komutanı, emniyet müdürü ve vali olan Nedim, geçen Ekim ayında Yüksek Öğretim Bakanı olarak atanmıştı. Nedim, hem İslami değerlere hem de Afgan kültürüne aykırı olduğu gerekçesiyle kadınların okumasına karşı çıkıyor.

Afganistan’da Ağustos 2021’den beri iktidarda olan Taliban, önceki gün aldığı kararla kadınların üniversite eğitimi almasını bir sonraki emre kadar yasaklamıştı.

Çavuşoğlu: Ciddi endişe kaynağı

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, bugün Ankara’da Yemenli mevkidaşıyla düzenlediği ortak basın toplantısında Taliban rejimini eleştirerek “Kız öğrencilerine yönelik eğitim yasağı gerçekten bizleri derinden üzdü. Ciddi bir endişe kaynağıdır” demişti.

Taliban yönetimine kapsayıcı olmaları yönünde tavsiyede bulunduklarını belirten Çavuşoğlu, “Bu yasak İslami de değil insani de. Biz bu kararı reddediyoruz. Kadınların eğitiminin Afganistan’a ne zararı ve bu yasağın ne faydası var? Mantıklı bir açıklaması olsun. Dinimiz İslam, eğitime karşı değil, tam tersine eğitimi destekliyor. Taliban’ın bu kararından vazgeçmesini bekliyoruz” diye konuşmuştu.

Afganistan’ın Bedahşan Üniversitesi’nde okuyan kadın öğrenciler, burka giymeyi reddedince kampüse girişleri engellendi. Kararı protesto etmek isteyen kadın öğrenciler, Taliban güçleri tarafından dövülerek gözaltına alındılar.

Haber Merkezi / Kaynaklar, Bedahşan Üniversitesi’ne bağlı yurtta kalan başka bir kadın öğrenci grubunu da “Taliban’a ölüm” sloganları atığı için  tutukladığını da ekledi.

Kaynaklar, Taliban’ın kadın öğrencilerin üniversitede derslere girmesini engellemek için daha fazla güç kullanmaya başladığını belirtiyorlar.

Ayrıca, Herat, Belh, Kabil ve Bamyan’da kadın öğrencilerin protestoları da Taliban tarafından sert bir şekilde bastırıldı ve çok sayıda öğrenci tutuklandı.

Afganistan ve Taliban

Taliban Afganistan’da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş (veya cihat) sürdürmüştür.

İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban’ın 2016’dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade’dir.

Taliban, 1996’dan 2001’e kadar, Afganistan’ın kabaca dörtte üçüne hükmetmiş ve kendilerine göre yorumladıkları şeriatı uygulamıştır. 1994 yılında Afgan İç Savaşı’nın önde gelen gruplarından biri olarak ortaya çıkmıştı ve büyük ölçüde Afganistan’ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki geleneksel İslami okullarda (medreselerde) eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı’nda savaşmış öğrencilerden (talebe) oluşmaktaydı.

Muhammed Ömer’in önderliğindeki hareket, Mücahid liderlerinden aldığı güçle Afganistan’ın çoğu bölgesine yayıldı. 1996’da totaliter Afganistan İslam Emirliği kuruldu ve Afganistan’ın başkenti Kandahar’a transfer edildi. 11 Eylül saldırılarının ardından Aralık 2001’de Amerikan liderliğindeki Afganistan işgaliyle devrilene kadar ülkenin çoğunu kontrol etti.

En etkin dönemlerinde, Taliban hükûmeti diplomatik olarak yalnızca Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tanındı. Grup daha sonra Afganistan Savaşı’nda Amerikan destekli Hamid Karzai yönetimine ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’ne karşı bir direniş hareketi olarak yeniden bir araya geldi.

Taliban, birçok Afgan’a uygulanan sert muameleyle sonuçlanan şeriat yorumu nedeniyle uluslararası alanda kınandı. 1996’dan 2001’e kadar olan iktidarları sırasında, Taliban ve müttefikleri Afgan sivillere karşı katliamlar gerçekleştirdi, açlıktan ölmek üzere olan 160.000 sivile Birleşmiş Milletler’in gıda tedarikini engelledi ve yakıp yıkma taktiği uyarınca geniş ve verimli toprakları yakarak on binlerce evi yok etti.

Taliban, Afganistan’ı kontrol ederken, insanları veya diğer canlıları tasvir eden resimler ve filmler ile def haricinde bir enstrümanın kullanıldığı müziği yasakladı, kadınların okula gitmesini engelledi, kadınların sağlık hizmetleri dışındaki işlerde çalışmasını yasakladı (erkek doktorların kadınları görmesi de yasaklandığı için) ve kadınların dışarıda bir erkek akraba ile dolaşmalarını ve burka giymelerini zorunlu kıldı.

Belirli kuralları çiğneyen kadınlar alenen kırbaçlandı veya idam edildi. Dini ve etnik azınlıklar, Taliban yönetimi altında ağır bir şekilde ayrımcılığa uğradı. Birleşmiş Milletler’e göre, 2010’da Afgan sivil ölümlerinin %76’sından, 2011 ve 2012’de ise %80’inden Taliban ve müttefikleri sorumluydu. Kültürel soykırıma da girişen Taliban, Bamyan’ın 1500 yıllık Buda heykelleri de dahil olmak üzere çok sayıda anıtı yok etmiştir.

Taliban’ın ideolojisi; Diyubendi köktendinciliği ve militan İslamcılığın, Peştunvali olarak bilinen Peştun sosyal ve kültürel normlarıyla birleştirilmesine dayanan “yeni” bir şeriat hukuku biçimi olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası topluluklar ve Afgan hükûmeti; sıklıkla Pakistan’ın Servislerarası İstihbarat’ını ve ordusunu; kuruluşunda, iktidarda oldukları süre boyunca ve direniş süreci boyunca Taliban’a destek sağlamakla suçlamıştır. Pakistan ise 11 Eylül saldırılarından sonra gruba yönelik tüm desteğini kestiğini belirtmiştir. 2001 yılında, El Kaide lideri Usame bin Ladin komutasındaki 2.500 Arap’ın Taliban için savaştığı bildirilmiştir.

2020’nin Şubat ayında Trump yönetimi, 1 Mayıs 2021 itibarıyla tüm Amerikan güçlerinin Afganistan’dan çekileceğine dair Taliban ile anlaşma imzaladı. Karşılığında Taliban, El Kaide gibi terörist gruplarıyla bağlantısını kesecek, şiddeti azaltacak ve Amerika destekli Afgan hükûmetiyle müzakere edecekti. Her iki taraf da bu anlaşmanın şartlarını tam olarak yerine getirmese de, çekilme başladı.

15 Ağustos 2021’de Kabil’in düşmesiyle Taliban, Afganistan yönetimine tekrar sahip oldu.