Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük düşünürlerinden biri olan Platon’un (M.Ö. 423 – 348), iyi bir yaşam için kişisel düşüncelerini paylaşmasını canlı duymak için neler verirdiniz?
Haber Merkezi / Platon’un son eserlerinden biri olan ve bireyin iyi bir hayat nasıl yaşayabileceği sorusuna nihai yanıtını verdiği Philebus’ta tam olarak bunu buluyoruz. Philebus, Platon’un diyalog biçiminde yazılmış bir eseridir. Platon’un öğretmeni Sokrates ile iki genç Atinalı, Philebus ve Protarchus arasındaki kurgusal bir konuşmayı sunar.
İyi bir yaşam için bilgi mi yoksa haz mı daha önemli?
Philebus’un başlangıcında, Sokrates ve Philebus karakterleri, iyi yaşam için bilginin mi yoksa hazzın mı daha fazla sorumlu olduğu konusunda çoktan bir çıkmaza girmişlerdir. Sokrates bilgiyi, Philebus ise hazzı (zevki) tercih eder. Ancak Philebus, sohbetten çoktan sıkılmıştır ve sohbetten ayrılır, yerine daha genç arkadaşı Protarchus geçer ve Sokrates ile birlikte diyaloğun geri kalanında ana karakter olur.
Philebus’un devamında karakterler, bilginin mi yoksa hazzın mı iyi bir yaşam için daha gerekli olduğu sorusunu ele alarak, bilgi olmadan haz dolu bir yaşam, haz olmadan bilgi dolu bir yaşam sürmenin nasıl olacağını tartışırlar.
Bilgi olmadan zevk dolu bir hayatın yeterli olmadığı, zevk olmadan da bilgi dolu bir hayatın yetersiz olduğu konusunda fikir birliği sağlanır. Bu durum, bilgi ve hazdan oluşan ‘karma bir hayatın’ tercih edilebilir olduğu konusunda anlaşmaya varılır.
En iyi sonuç için ne tür bilgi ve ne tür haz bir araya gelmeli?
İki tür bilgi tanımlanır; saf olan ve saf olmayan. Saf bilgi teoriktir, saf olmayan bilgi ise pratiktir.
Teorik bilgi “saftır” çünkü pratik bilgiyle eşleştirilemeyecek kadar kesinliğe sahiptir. Örneğin, teorik bilgi fiziksel dünyada var olamayacak mükemmel bir dairenin bilgisini içerir: Birinin fiziksel dünyada çizdiği her daire en azından biraz kusurlu olacaktır. Dolayısıyla, teorik bilgi ideal olduğu için saftır, pratik bilgi ise kusur içereceği için saf değildir.
Saf ve saf olmayan bilginin bir benzerini hazda bulunur, ancak bu benzetmeyi anlamak için Platon’un haz ve acı hakkındaki genel teorisini kısaca gözden geçirmek gerekir.
İnsan sağlığı, vücudun ve zihnin tüm parçalarının uyum içinde olduğu doğal durumdur. Bu uyum bozulduğunda acı hissederiz ve bu uyum yeniden sağlandığında haz duyarız.
Örneğin, susarsak, susuzluk acısı sağlığımızın uyumlu durumunu bozmuş olur ve sonuç olarak acı hissederiz. Su içtiğimizde, vücudumuzu uyumlu durumuna geri getiririz ve haz duyarız. Bu hazlar “saf değildir” çünkü acıdan önce gelirler ve bu da hazzın zıttıdır. Aslında, öncesinde gelen acı ne kadar büyükse, haz da o kadar büyük olur.
Eksikliğini bilmediğimiz birçok şey bize fayda sağlayabilir. İlk önce fark edilir bir ac yaşamadan bir yenilenmenin hazzını hissedebileceğimiz dönemler olacaktır. Bu olduğunda, “saf bir haz” veya fark edilir bir acıyla önceden gelmeyen veya ona eşlik etmeyen bir haz hissederiz.
Saf hazlar genellikle doğası gereği entelektüeldir, öğrenme, yaratma, uygulama ve benzeri hazları içerirler. Bunlara, duyusal hazları ve estetik hazlar da eklenebilir; yeter ki bu deneyimler bir tür “açlık” tarafından önceden hissedilmesin (bu açlık gerçek anlamda bir açlık veya bilgi, deneyim ve benzeri şeylere yönelik mecazi bir açlık olsun).
Sokrates ve Protarkhos, olası temel bileşenleri belirledikten sonra, saf ve saf olmayan bilgi ile saf ve saf olmayan zevk, iyi yaşam için kendi yöntemlerini yaratmaya hazırdırlar.
İyi yaşam, Sokrates ve Protarkhos’un hemfikir oldukları üzere, ona sahip olan ve onu kaybetme korkusu olmayan herkesin ihtiyaç duyduğu her şeye sahip olduğu ve başka hiçbir şey istemeyeceği bir yaşamdır. Sokrates, görevi doğru su (bilgi) ve bal (haz) kombinasyonunu belirlemek olan bir içki karıştırıcısı metaforunu kullanır.
Her bilgi iyidir: Önce saf veya teorik bilgi kabul edilir, daha sonra tüm saf ve saf olmayan bilgilere kapı açılır, buna tüm sanatlar ve bilimler dahildir. İyi bir hayat yaşamak için, şeyleri anlamak için gerekli olan teorik bilgiye ihtiyacımız vardır, ancak hayatta ilerlemek için pratik bilgiye de ihtiyacımız vardır. Pratik veya saf olmayan bilgi, bir ev inşa etmemizi, alışveriş listesi yapmamızı, bir müzik aleti öğrenmemizi vb. sağlar.
Bazı zevkler iyidir: İyi yaşam için tüm bilgiler kabul edildikten sonra, haz konusunda ne yapılacağı sorusu yöneltilir. Hemen tüm saf hazların iyi yaşama girmesine izin verilir, ancak saf olmayan hazlarda duraksama olur.
Sokrates ve Protarkhos, biraz düşündükten sonra, seçilmiş birkaç saf olmayan haz sınıfını kabul ederler: gerekli hazlar (örneğin, yeme, içme ve cinsel üreme hazları) ve erdemli eylemlere eşlik eden hazlar (örneğin, ölçülülük, ihtiyat, cesaret ve adalet hazları). Sokrates ve Protarkhos, gerisini atarlar.
Bazı zevkler neden reddedilir?
Saf, gerekli ve erdemli olanlar dışında kalan hazların neden reddedildiği sorusu karmaşıktır. Bu, sınırsız olma durumlarına dayanır, bu da hissedilen bir deneyim olarak hazzın geçici, değişken ve bağımlılık yapıcı olma eğiliminde olduğu anlamına gelir, çünkü daha fazlasını arzulama eğilimindeyiz.
Hazzın geçiciliğine bir örnek olarak, takımı gol attığında bir dakika neşeyle tezahürat eden, diğer takım gol attığında ise surat asan taraftarı düşünün, hazzı geçici ve istikrarsız. Hazzın (saf hazlar hariç) onu tanımlayacak ve dolayısıyla istikrarını sağlayacak içsel sınırları yoktur.
Gerekli hazlar, genel sağlığımızı destekledikleri ölçüde iyi yaşama dahil edilebilir, çünkü sağlığın kendisini, onu elde etme arayışımızı düzenlemek için standart veya sınır olarak kullanabiliriz. Bu, gerekli hazların sağlığımızı destekledikleri ölçüde iyi oldukları anlamına gelir. Gerekli hazlar durumunda, hazza kendisinde olmayan sınırı dışarıdan uygularız ve bunu yaparken onu iyi hale getiririz.
İyi yaşam
İyi yaşam, içinde birkaç damla bal (haz) bulunan bir bardak suya (bilgi) benzer. Karışımın kendisi, tek tek unsurları değil, iyi yaşamın en önemli yönü olarak ortaya çıkar. Karışımın yaratılmasına olanak sağlayan araçlar, yani akıl yürütme yetilerimiz, iyi yaşam için hazdan daha fazla sorumlu olduklarını kanıtlar, ancak haz yine de iyi yaşamın vazgeçilmez bir parçası olmaya devam eder.
