23 Kasım 1946 yılında Balıkesir’de dünyaya gelen Necmiye Alpay’ın tam adı Ayşe Necmiye Alpay’dır. 1961 yılında ortaokul eğitimini Konya Kız Lisesinde daha sonra liseyi ise Ankara Cumhuriyet Lisesinde tamamladı. 1969 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezun oldu.
Daha sonra 1978 yılında eğitimine siyaset değil de iktisat alanında devam etmek istediğine karar verdi ve Paris’te uluslararası iktisat alanında doktorasını yaptı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesindeki görevi 12 Eylül dönemindeki olaylar nedeniyle sona erdi. Üç yıl Mamak Cezaevinde kaldı. Burada ilgi alanında dilin ön plana çıktığını fark eden yazar cezaevinde geçirdiği süre bittikten sonra çevirmenliğe yöneldi.
Kuram ve Ludingirra dergilerinde kurucu ve editörlük görevlerini üstlendi. Sombahar dergisinde de editörlük yaptı. 1996 – 2003 yılları arasında Akademi İstanbul ve Yeditepe Üniversitesinde Türkçe ve Yaratıcı Yazarlık dersleri verdi. Bu sırada çeşitli yazıları ve çevirileri yayımlanan Necmiye Alpay’ın tanınmasında Radikal gazetesinin haftalık kitap ekinde yayımladığı Dil Meseleleri ortaya çıktı. 2008 yılında iki yıl boyunca yazmaya devam edeceği Radikal gazetesinde, 2010 – 2011 yılları arasında ise Radikal İki ekinde yazmaya devam etti.
2004 yılında yayımlanan Dilimiz, Dillerimiz adlı eseri de burada yazmış olduğu yazılarının derlemesidir. Bir yıl sonra denemelerini bir araya getirdiği eseri Yaklaşma Çabası yayımlandı. Bu sırada İsviçre’nin Almanca Pen Merkezi tarafından onur üyeliğine seçildi. Milliyet gazetesinin aylık kitap ekinde Ağustos 2016’ya değin yazdı. Yazar, Kitap 24 adlı internet sitesinde yazarak edebiyat sahasındaki varlığını sürdürmektedir.
Dilbilimci, çevirmen ve yazar kimliğiyle tanınan Necmiye Alpay edebiyat sahasında araştırma ve inceleme yazılarının yanında denemeleri ve çevirileriyle tanınmaktadır. Edward Said’den Kültür ve Emperyalizm, Vladimir Lenin’den Aydın Kesimi Üzerine, Madeline C. Zil’den Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Paul Ricoeur’dan Freud ve Felsefe, Jean Paul Mongin’den Bilge Sokrates’in Ölümü gibi farklı alanlardan çevirilere de imza atmıştır.
Öğretim üyesi olduğu zamanlardan itibaren ortaya koyduğu birikimleri cezaevinden çıktıktan sonra dilbilim üzerine yoğunlaştırmış ve alana öncülük eden eserler ortaya koymuştur. İlk eseri Türkçe Sorunları Kılavuzu’nda Türkçe konuşup yazanların karşılaştığı sorunların yanında yazım ve söyleyiş sorunları, yerinde kullanılmayan terim ve kavramlar, cümle yapısı, kısacası anlatım sorunlarına da değinen yazar kitabında sadece söylenmesi zor kelimeler üzerinden çalıştığını da belirtmiştir.
Daha sonra uygulamalar üzerine yazılarını topladığı Dilimiz, Dillerimiz adlı kitabını yayımlayan yazar bu eserinde daha çok yazım sorunları, anadili / dilleri, başvuru kaynakları gibi konulara değinmiştir. Kitabında “Kuşkusuz, bu toplum harfleri bir araya getirebilmeyi okuma yazma bilmek sayan toplumlardan biri durumuna geleli epey oluyor; dilbilgisi olsun, edebiyat olsun, okuyup yazmaktan tam anlamıyla kopuk bilgi yumakları durumunda; bu adları taşıyan dersler öğrencilerde merak yerine nefret uyandırıyor…”. sözlerine yer veren Alpay kopuk bilgi yumaklarını bir araya getirebilmenin yollarını aramıştır.
Çevirileri ve alan yazını yanında deneme sahasında da eser veren yazarın 2005 yılında yayımlamış olduğu Yaklaşma Çabası’nda bir edebi metne nasıl yaklaşılacağını anlatmış ve bazı edebî eserleri tahlil etmiştir. İlk eserinden yıllar sonra orataya koyduğu Dil Meseleleri 2 adlı eseri için şu görüşleri dile getirmiştir. “Bence en önemlisi her iki ciltte de yer alan ‘Genel Bakış’ yazıları başta olmak üzere, dil meselelerine bakış tarzıdır.
Dilin ‘doğru’su ‘yanlış’ı, hayatın bin bir hâlinde ve toplumun bin bir oluşumunda dilin aldığı biçimler, bunların bir süreç halindeki incelikleri… ‘Genel bakış’ derken, dil olgularıyla ilgili sezgiler oluşturmaktan söz ediyorum. Dilimiz, Dillerimiz ve Dil Meseleleri bu sezgilere ne ölçüde katkıda bulunabilirse, amacına da o ölçüde ulaşmış olacak”. Edebiyatın birden fazla sahasında eser vermiş olan Necmiye Alpay yazılarına ve denemelerine devam etmektedir.
Necmiye Alpay’ın eserleri: Türkçe Sorunları Kılavuzu (2000 diğer), Dilimiz, Dillerimiz (2004 diğer), Yaklaşma Çabası (2005 deneme), Barış Açısını Savunmak (2015 deneme), Dil Meseleleri – Uygulama Üzerine Yazılar 2 (2018 deneme), Beklediler Gitmedik (2020 deneme).
