1 Eylül 2023 ile 20 Temmuz 2024 arasınd 281 davada toplamda toplam bin 856 kişi yargılandı. Sanıklar arasında aktivistler, öğrenciler ve gazeteciler başı çekti. Bu dönemde 860 aktivist, 376 öğrenci, 366 gazeteci yargılandı.

Haber Merkezi / Aktivistler ve öğrenciler genellikle toplumsal protestolar nedeniyle “2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet” suçlamasıyla yargılandı. Gazeteciler ise haber içerikleri ve yorumları nedeniyle hedef alındı.

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA), 2023 – 2024 adli yılı boyunca izlediği ifade ve basın özgürlüğü davalarını ele aldığı 2024 Adalet Gözlem Programı Raporu’nu açıkladı. Türkiye’de yürütülen en kapsamlı dava izleme programı çerçevesinde hazırlanan rapor, ifade özgürlüğü ihlallerinin boyutunu ve yargılama süreçlerindeki adil yargılama ihlallerini ortaya koyuyor.

Rapora göre, 1 Eylül 2023 ile 20 Temmuz 2024 arasında MLSA’nın gözlemlediği 281 davada toplamda toplam bin 856 kişi yargılandı. Sanıklar arasında aktivistler (yüzde 46,3), öğrenciler (yüzde 20,25) ve gazeteciler (yüzde 19,7) başı çekti. Bu dönemde 860 aktivist, 376 öğrenci, 366 gazeteci yargılandı. Bunun yanı sıra siyasetçiler, avukatlar, akademisyenler ve sanatçılar da düşüncelerini ifade ettikleri için mahkeme karşısına çıktı.

Raporda ifade özgürlüğüne yönelik davaların büyük çoğunluğunun devlet yetkililerine yönelik eleştiriler ve toplumsal protestolara katılım gerekçesiyle açıldığı vurgulandı.

Aktivistler ve öğrenciler genellikle toplumsal protestolar nedeniyle “2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet” suçlamasıyla yargılandı. Gazeteciler ise haber içerikleri ve yorumları nedeniyle hedef alındı.

Devlet görevlilerinin taraf olduğu davalara ilişkin bulgular da raporun dikkat çekici verilerinden. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, devlet görevlileri ve polislerin şikâyetçi olduğu 107 davada toplam 230 kişi yargılandı. Bu davaların yüzde 64’ünde sanıklar gazetecilerdi.

Raporda, izlenen duruşmaların yüzde 68,4’ünde adil yargılama hakkı ihlali tespit edildi. Duruşmaların geç başlaması, savunmaların kesilmesi, sanıklara söz hakkı verilmemesi ve mahkeme salonlarındaki yetersiz fiziksel koşullar öne çıkan sorunlar arasında yer aldı. Ayrıca, polislerin mahkeme salonlarında bulunması da gözlem raporlarına yansıdı.

Rapor, tutuklamanın gazeteciler için bir cezalandırma aracı olarak kullanıldığını ortaya koyuyor. Türkiye’de 1 Eylül 2023’te 30 gazetecinin tutuklu bulunduğu belirtilirken, bu sayı dönemin sonunda 21’e düştü. Bir diğer çarpıcı bulgu, gazetecilerin uzun süreli tutukluluklarının beraat kararlarıyla sonuçlanması ve gazetecilerin tutuklanıp 5 veya 10 günlük süreler sonunda tahliye edilmeleri oldu.

2023 yılında 314 gazeteci yargılandı. Gazetecileri en çok “terör örgütü propagandası”, “terör örgütü üyeliği” ve “terörle mücadele görev almış kamu görevlilerini hedef göstermek” iddiasıyla yargılandı.

Bu davalarda gazeteciler en çok “terör örgütü üyeliği” ve “terör örgütü propagandası” iddiaları sebebiyle ceza aldı; “örgüt üyeliği” iddiasıyla toplamda 28 yıl 9 gün, “propaganda” iddiasıyla toplamda 15 yıl 6 ay 28 gün hapis cezası verildi.

‘Terör’ suçlamasıyla yargılanan gazetecilerin davalarında haberler, sosyal medya paylaşımları, meslektaşlarıyla ve hatta eşleriyle telefon konuşmaları “delil” olarak gösterildi. Bu eğilimin yaygınlaştığı görüldü.

Türkiye’de ifade, basın ve bilgi edinme özgürlüklerini koruma amacıyla kurulan Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) 2023 Dava İzleme Raporu’nu yayınladı.

Birgün’ün aktardığına göre; 1 Eylül 2022 ile 1 Eylül 2023 tarihleri arasındaki dönemi kapsayan rapor, Türkiye’de ifade özgürlüğüne yönelik kısıtlamaların artarak devam ettiğini ortaya koydu.

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç önceki gün Meclis’te “şu anda gazetecilik faaliyeti nedeniyle cezaevlerimizde bulunan kimse yok” açıklamasına karşın MLSA’nın raporu bunun tersini ortaya koydu. Son bir yılda 29 gazeteci tutuklandı. Haber ve paylaşım ise delil sayıldı.

MLSA gözlemcilerinin 20 ilde takip ettiği ifade, basın ve toplanma özgürlüklerine yönelik 233 davada 1646 kişi yargılandı.

Raporda elde edilen kritik veriler şöyle sıralandı;

Tutuklu yargılamaların oranı MLSA’nın bir önceki dönem raporuna göre yüzde 150 arttı.

İzlenen davaların yüzde 20’sinde “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet” suçlaması yöneltildi; bu, ifade özgürlüğü hakkını kullananlara en sık yöneltilen suçlama oldu. Davaların yüzde 21,5’i (50 dava) barışçıl gösteriler nedeniyle açıldı. Bu alanda en çok yargılananlar ise öğrenciler, kadınlar ve LGBTİ+’lar oldu.

Tutuklu yargılananların neredeyse tamamını (30 sanıktan 29’u) gazeteciler oluşturdu. Bu artışta Ankara 11, Diyarbakır’da ise 15 gazetecinin tutuklanması etken oldu.

314 gazeteci, 154 davada (Davaların yüzde 54’ü) sanık olarak yargılandı.

Bu davaların 133’ünü ise (yüzde 57’sini) haber yapmak, yayınlamakla ilgili davalar oluşturdu. Gazetecileri en çok “terör örgütü propagandası”, “terör örgütü üyeliği” ve “terörle mücadele görev almış kamu görevlilerini hedef göstermek” iddiasıyla yargılandı.

Bu davalarda gazeteciler en çok “terör örgütü üyeliği” ve “terör örgütü propagandası” iddiaları sebebiyle ceza aldı; “örgüt üyeliği” iddiasıyla toplamda 28 yıl 9 gün, “propaganda” iddiasıyla toplamda 15 yıl 6 ay 28 gün hapis cezası verildi.

Haberler ve paylaşım “delil” sayıldı

‘Terör’ suçlamasıyla yargılanan gazetecilerin davalarında haberler, sosyal medya paylaşımları, meslektaşlarıyla ve hatta eşleriyle telefon konuşmaları “delil” olarak gösterildi. Bu eğilimin yaygınlaştığı görüldü.

Rapor döneminde, AKP ve MHP’nin oylarıyla 2022 yılının Ekim ayında kabul edilen “Dezenformasyon Yasası” ifade ve düşünce özgürlüğü üzerinde yeni bir baskı aracı olarak kullanılmaya başlandı. Bu kapsamda en az 26 gazeteci soruşturma geçirdi. 6 gazeteci gözaltına alındı ve en az 4 gazeteci tutuklandı.

Yasa kapsamında ilk soruşturma geçiren, tutuklanan ve ceza alan gazeteci MLSA’nın savunmanlığını üstlendiği gazeteci Sinan Aygül oldu. Aygül’e 10 ay hapis cezası verildi.

TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’ın Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı bireysel başvuru sonrasında yaşananlar Türkiye’de “yargı bağımsızlığının” yakıcı bir sorun olduğunu bir kez daha ortaya koydu.

Raporun kapsadığı dönemde MLSA gözlemcilerinin 20 ilde takip ettiği 233 davada şu sonuçlar ortaya çıktı;

1646 kişi yargılandı.
Bu dönemde 32 davada karar çıktı.
116 sanığa 217 yıl, 8 ay, 20 gün hapis cezası verildi.
17 gazetecilik davasında ise 23 gazeteci 67 yıl, 8 ay, 12 gün ay hapis cezası aldı.
Karara bağlanan 6 davada, 12 sanık hakkında 75 bin 126 TL adli para cezası verildi.
59 davada ise sanıklar hakkında beraat kararı çıktı.

İfade özgürlüğü davalarında bir yılda yargılananların oranı ve sayısı şöyle sıralandı:

655 Öğrenci (Yüzde 39.79)
329 Aktivist (Yüzde 19.99)
314 Gazeteci (Yüzde 19)
241 Siyasetçi (Yüzde 14.64)
49 Avukat (Yüzde 2.98)
37 İşçi (Yüzde 2.25)

9 Sanatçı (Yüzde 0.55)
5 Mimar (Yüzde 0.30)
3 Belgeselci (Yüzde 0.18)
2 Yazar/Şair (Yüzde 0.1)
2 Akademisyen (Yüzde 0.12)