Menopoz evrimsel bir gizemdir. Evrim süreci genellikle en uygun olanın hayatta kalması olarak tanımlanır: Hayatta kalma ve üreme olasılığını artıran özelliklere sahip bireyler, bu özellikleri yavrularına aktararak bu özelliklerin popülasyonda daha yaygın olmasına neden olur.
Peki menopoz neden var? Kadınlar yaşamları boyunca doğurgan kalsaydı, bu onların genlerini aktarma olasılıklarını artırmaz mıydı?
Olası bir açıklama büyükanne hipotezi olarak adlandırılıyor: İleri yaşta bir kadının, kendi çocuğuna sahip olmaktansa, torunlarının hayatta kalmasını sağlamasına yardımcı olarak genlerini aktarma olasılığı daha yüksektir.
Menopoz insanlar dışında daha önce yalnızca birkaç balina türünde gözlemlenmişti. Ancak yeni bir araştırma şempanzelerin de menopoza girdiğini ortaya koydu. Araştırma bilim dergisi Science tarafından yayımlandı.
Araştırmacılar, 21 yıl boyunca Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı’nda yaşayan 185 vahşi dişi şempanzeyi inceledi.
Doğurganlığın 30 yaşına gelindiğinde azalmaya başladığını ve 50 yaşın üzerindeki şempanzelerde hiç doğum gözlemlenmediğini buldular; bu da bir şempanzenin yetişkin yaşamının yaklaşık beşte biri boyunca kısır olduğu anlamına geliyor.
Araştırmacılar ayrıca idrar örneklerini kullanarak şempanzelerin üreme hormonu seviyelerini de izlediler ve bu hormonlarda yaşla birlikte meydana gelen değişikliklerin insanlarda menopoza benzer olduğunu buldular.
Şempanzelerde menopozun keşfi potansiyel olarak büyükanne hipotezine karşı bir darbe niteliğinde: insanlardan ve balinalardan farklı olarak yaşlı şempanzeler kızlarıyla birlikte yaşamıyor.
Araştırmacılar bunun yerine, üreme çatışması hipotezi adı verilen başka bir açıklama öne sürüyor: Çiftleşme fırsatları sınırlıysa, yaşlı dişilerin kısır hale gelmesi, genç akrabalarına daha iyi üreme şansı veriyor.
İnsanlar için hem büyükanne hem de üreme çatışması hipotezlerinin menopozun evrimsel kökenini açıklamada rol oynaması mümkün.
Columbia Üniversitesi evrim biyoloğu Alan Cohen, Science dergisine verdiği röportajda, şempanzelerde menopoz bulunmasının insan toplumlarındaki büyükanne hipotezini çürütmediğini söylüyor.
Arizona Eyalet Üniversitesi’nden memeli araştırmacısı Kevin Langergraber, Science dergisine verdiği röportajda bunun bir nedeninin, Ngogo’daki şempanzelerin özellikle iyi yaşam koşullarına sahip olması olabileceğini söylüyor.
