İlmek ilmek emek isteyen ‘Hakkari Kilimleri’, yöresel dokuma aletleri ve geleneksel boyalarla elde edilen iplerle dokunurlar. Hakkari yöresinde dokunan kilimler; gül, yayla, kuş, çiçek, hayvan, aşiret isimleri il anılmaktadır.
Hakkâri ve yöresinde yapılan kilimler ve özellikleri şöyledir;
Canbezar Kilimi: Motiflerin meydana getirdiği ahenk ve simetriden dolayı stilize ve üstün beceri gerektiren bir dokuma örneğidir. Yörenin geleneksel motiflerinin bellibaşlılarındandır. Bizar lmak, candan bezmek anlamına geldiğini, dokumasının zorluğundan dolayı dokuyanı canından bezdirdiğini ifade etmek amacıyla bu ismin verildiği sanılmaktadır.
Yöresel malzeme, renk ve desenlerden çift kanat (iki şak) olarak dokunan eski örnekler 3 ile 5 m² arasında değişen boyutlara sahip olup,taban ya da duvarda bazen de yatak örtüsü (battaniye) olarak kullanılmaktadır. Günümüzde bu boyutlar küçülmüş motifler de ise büyük değişiklikler yapılmıştır. Kilimlerin tamamının çözgüve atkılarında el eğirmesi yün kullanılmıştır. Şimdiye kadar incelediğimiz Hakkâri kilimlerinin çözgü ve motif atkılarında pamuğun yer almadığı, yünün haricinde motiflerin bazılarında sim kullanıldığı dikkat çekmektedir.
Canbezar kilimleri diğer çeşitlerde olduğu gibi ilikli kilim dokuma tekniğiyle dokunmakta iliklerin kapatılması için ise dokuyucular arasında zincir çekme olarak adlandırılan sarma konturlar kullanılmaktadır. Yöresel olmasından ve halk arasında kontur sözcüğünün bilinmemesinden dolayı bundan sonraki örneklerde “zincir çekme” sözcüğü kullanılacaktır.
Kilimlerde zincir çekmek sadece ilikleri kapatmak için değil aynı zamanda motifleri belirgin hale getirmek, kilimlerin esnekliğinin azaltılmasını sağlamak ve kilimlere plastik görünüm vermek amacıyla da kullanılmaktadır. Çoğunluğu yere serilen ve yatak örtüsü olarak kullanılan bu kilimlerde yörede kışın uzun sürmesinden dolayı kirlenmeye karşı koyu renklerin tercih edildiği görülmekte, ana renkler olarak kırmızı, siyah, lacivert kahverengi, beyaz yer alırken, yeşil, sarı, pembe mavi, bordo, turuncu gibi diğer renkler de kullanılmaktadır. Ayrıca siyah, kahverengi ve beyaz renkler natürel olarak da değerlendirilmektedir.
Kilim zemininde yer alan 4–5 ya da 6 adet dikey yönde yerleştirilmiş bereket ya da nazarlık motifleri ana kompozisyonu oluşturmaktadır. Yamuk dörtgen ya da altıgen şeklindeki bu motiflerin kenarlarından uzatılan çengel ya da yöresel ağızla nehrek (nerik) motifleri beyaz renklerden oluşmaktadır. Bu kompozisyondan dolayı ilk bakıldığında birbirinin aynı gibi görünen kilimlerin ana motiflerinin içinde ve kenar boşluklarında çok çeşitli motiflerin yer aldığını dolayısıyla kilimlerin değişik denemelerinin olduğunu görmekteyiz.
Dikey olarak çift sıra halinde yerleştirilen bu motifler bazı kilimlerde birbirinden ayrılmış gibi görünürken bazılarında ise birbirlerine daha yakın dokunmalarından dolayı bitişik hissi vererek diagonal bir görünüm arz etmektedir. Nehrekli bereket motiflerinin içerisinde Sarya Gülü (eli belinde) akrep, yıldız, çengel, testere ağzı, kurt izi motifleri ya da ana motifin tekrarı sayılabilecek çengelli motifler yer almaktadır.
Ana motiflerin arasında kanatların birleştirildiği alanda bazen bir sınırlandırma getirilmeden zemine akrep, kurtağzı, kuş izi, kelebek, yıldız, keçi izi gibi motifler yerleştirilmiş bu motifler bordürle ana motifler arasında kalan boşluklarda da tekrarlanmıştır. Kilimlerin zemini tarak motifleriyle bordürden ayrılmaktadır. Bazı örneklerde kısa ve uzun kenarlarda yer alan motifler aynı iken bazılarında kısa kenar bordürü ile uzun kenar bordürlerinde değişik motifler kullanılmıştır. Ekseriye tek kuşak olan bordürlerde tarak, Koçbaşı, Çift Başlı yılan, Balık Kılçığı, motifleri bulunmaktadır.
Çılgül Kilimi: Çılgül kelime olarak yani kırk gül manasına gelmektedir. Koçboynuzu motifinden dizayn edilerek sekiz ayaklı örümcek şekline dönüştürülmüş ve testere ağzı motifi ile çevrelenmiş motif kompozisyonundan Çözgü ve atkı iplikleri yün malzemeden oluşan örnek, yörenin diğer örneklerinde olduğu gibi ilikli kilim tekniği ile dokunmuş ilikler zincir çekilerek kapatılmıştır. Genellikle çift kanat halinde dokunan bu gruba giren kilimler taban kilimi duvar kilimi ve yatak örtüsü olarak kullanılmaktadır.
Boyutları 3 ile 5,5 m² arasında değişmekte olup, son yıllarda ticari nedenlerden dolayı farklı amaçlarla kullanılan daha küçük ebatları da bulunmaktadır. Kahverenginin zemine hâkim olduğu örnekler bu yönüyle diğer Hakkâri yöresi kilimlerinden farklı olarak görülmektedir. Zeminde ana renk olarak kahverengi ve lacivert, ara renk olarak da beyaz, turuncu, mavi ve kırmızı renkler kullanılmıştır.
Kilim, dikey bir kompozisyona sahiptir. Zeminde ana kompozisyonu dikey olarak yerleştirilen uçları birbirine bitişik yedi sıra halindeki altıgenler ile bunların arasında oluşan dikdörtgenlerden oluşmaktadır. Altıgenlerden tam ortadaki sıra diğerlerinden daha küçük tutulmuştur. Kahverengi zemine sahip olan altıgenlerin içleri dış hatları farklı renklerle belirlenen ve merkezlerine deve izi motifleri işlenen akrep motifleriyle bezenmiştir. Lacivert zeminli dikdörtgenler ise kurtağzı motifleriyle dolgulanmıştır.
Uzun kenarları zeminden tarak ağzı motifiyle ayrılan beyaz renkli bordürün içi farklı renklerle işlenen göz motifleriyle dolgulanmış, dokuma kısa kenarlardaki ince bir sudan sonra saçaklarla sonlandırılmıştır.
Ertuşi Kilimi: Ertuşiler Hakkâri ve çevresinde yaşayan aşiretlerin genel adıdır. Birçok aşiret tarafından dokunduğu için bu adla anıldığı tahmin edilmektedir. Ayrıca kilimin kompozisyonunda yer alan kaynak kişilerce Şehvani olarak adlandırılan motiflerden dolayı özellikle eski örneklerine Şehvani de denilmektedir.
Bu kilimlerde tamamen yün malzeme kullanılmıştır. Gerek çözgü ve gerekse atkı iplikleri önceleri evlerde el eğirmesi yün malzemeden elde edilirken, günümüzde daha çok fabrika iplikleri tercih edilmektedir. Kullanım amacı ve dokuma tekniği diğer Hakkâri kilimleriyle benzerdir.
Ağırlıklı olarak yer yaygısı ve yatak örtüsü olarak kullanılan örnekler,ilikli kilim tekniğinde dokunmuş, bazılarının ilikleri zincir çek yöntemiyle kapatılmıştır. Kullanılan ana renkler kırmızı, lacivert, mavi ve beyazdır. Dolgu motiflerinde kullanılan ara renkler ise sarı, kahverengi, turuncu, yeşil ve pembe renkleridir.
Ertuşi kilim örneklerinin ana kompozisyonu sahiptir. Bu düzenlemede zemine dikey olarak yerleştirilen üç sıra halindeki altıgenlerden oluşmaktadır.
Hakkâri yöresinde “Şehvani” olarak da adlandırılan bu altıgen sıraları bazı örneklerde üç, bazı örneklerde de dört adetten oluşmaktadır. Etrafları ince bir bordürle çevrelenen altıgenlerin içleri farklı renklere sahip dolgu motifleriyle bezenmiştir.
Örneklerin çoğunda altıgenlerin içleri birbirinin tekrarı şeklinde merkezde yıldız motifi olmak üzere akrep, kurtağzı ve zikzak motifleriyle dolgulanmıştır. Bunun yanısıra ortadaki dikey altıgen sırasının farklı olarak içinin dört eşit bölüme ayrılarak her bölüme bir Sarya Gülü motifinin işlendiği örnekler de vardır. Altıgenlerin kenarlarında kalan boşluklara da yine Kurtağzı, Deve İzi ve Zikzak motifleri işlenmiştir.
Örneklerin tamamı tek bordüre sahiptir. Bordürlerin kısa kenarları düz bir şeritle zeminden ayrılırken, uzun kenarları tarak ağzı motifiyle ayrılmaktadır. Kısa ve uzun kenar ebatları farklı olan bordürler bazı örneklerde kısa ve uzun kenarlara aynı motifler, bazılarında ise farklı motifler yerleştirilmiştir.
Yıldız, tarak, deve izi, kurtağzı ve beştaş gibi bu motifler genellikle farklı renklere sahiptirler. Benzer kompozisyona sahip kilimler Orta Anadolu yörelerinde (Malatya, Sivas, Kayseri, Kırşehir) aynalı kilim olarak adlandırılmaktadır.
Gevdan Kilimi: Gevdan, Ertuşi aşiretinin bir koluna verilen isimdir. Bu kilim örneklerinin Gevdan Aşireti tarafından daha fazla dokunduğu için bu ismi aldığı tahmin edilmektedir. Çift kanatlı olarak dokunan ve daha çok yer yaygısı ya da yatak örtüsü olarak kullanılan bu kilim örneklerinin tamamında yün malzeme kullanılmıştır.
Büyük ebatlı eski örneklerde el eğirmesi yün iplik kullanılırken, günümüzde dokunan örneklerde ise fabrika ipliği tercih edilmektedir. Kilim ilikli kilim tekniğinde dokunmuştur. İlikler kilimlerin daha çabuk yıpranmasına neden olduğu için bazı örneklerin ilikleri zincir çekme yöntemiyle kapatılmıştır.
Ağırlıklı olarak kırmızı, lacivert, beyaz gibi temel renklerin yanı sıra, sarı, turuncu, kahverengi, gibi ara renkler yaygındır. Ayrıca yünün doğal rengi de kullanılmıştır.Kilimlerde ana kompozisyon dikey bir düzenleme gösterir. Bu kompozisyon, zemine dikey olarak yerleştirilen altıgenler ile altıgenlerin aralarında oluşan dikdörtgenlerden oluşmaktadır.
Altıgenlerin içleri farklı renklere sahip akrep, bülbülyuvası ve yıldız gibi motiflerle süslenirken, daha küçük tutulan dikdörtgenlerin içleri ise sadece yıldız motifleriyle bezenmiştir. Akrep motiflerinin merkezlerine gelin topuğu ya da Deve İzi motifleri işlenmiştir. Sadece uzun kenarlarda yer verilen bordür içten Testere Ağzı, dıştan ise Tarak Ağzı şeklinde sınırlandırılmıştır. İçi de Koçboynuzu motifleriyle dolgulanmıştır.
Gülgever Kilimi: Yayla, ahenkli kubbe, çadır gibi anlamlara gelen Gever sözcüğü, aynı zamanda Hakkâri’nin Yüksekova ilçesinin eski adıdır. Gever sözcüğünün başına diğer kilimlerin pek çoğunda olduğu gibi gül kelimesi getirilerek “gülgever” adı verilmiştir. Kilimlerde gülgever yayla gülü anlamına gelmektedir. Kendine has bir ismi olan bu kilimlerin birçok değişik kompozisyonlu örnekleri bulunmaktadır.
Bu gruba giren örnekler, yoğun olarak Ertuşi’lerin bir kolu olan Kaşuri (Kaşuran) aşireti tarafından dokunduğu için bazı örneklere Kaşuri ya da Kaşuran kilimi de denilmektedir. Geleneksel dokuma aletleri ile yöresel malzeme ve renklerden oluşan kilimler çift kanat olarak dokunmuşlardır. 3-5,5 m² arasında değişen boyutlara sahip olan kilimler yerde, duvarda ya da yatak örtüsü olarak kullanılmaktadır.
İlikli kilim tekniği ile dokunan örneklerde ilikler, zincir çekmek suretiyle kapatılmış, bazıları ise zincirsiz olarak bırakılmıştır. Kilimlerin tamamında çözgü ve atkı ipliklerinde yün malzeme kullanılmıştır. Sadece bazı örneklerin motiflerinde sim malzemeye yer verilmiştir.
Yün malzemenin tercih edilmesinde, yörede hayvancılığın yaygın olması önemli etkendir. Kilimlerin eski örnekleri daha çok yer yaygısı ve yatak örtüsü turistik ve ticari amaçlarla günümüzde boyutları da küçülen kilimler bu amaçların dışında yolluk, sehpa ve masa örtüsü gibi birçok değişik amaçla da kullanılmaktadır.
Gülgever kilimlerinde yörenin soğuk iklim şartları ve yaşam tarzından dolayı ağırlıklı olarak kırmızı, kahverengi, lacivert, mavi gibi koyu renkler tercih edilmiştir. Bunların yanı sıra yeşil, turuncu, pembe v.b ara renkler de daha çok dolgu motiflerinde kullanılmıştır. Ayrıca malzemenin doğal rengi de örneklerde görülmektedir.
Bu gruba giren kilimler kendi içinde birçok değişik kompozisyon göstermelerine rağmen, genel olarak zemine dikey olarak yerleştirilen iki kuşak halindeki dikdörtgenler ile bu dikdörtgenlerin arasında kalan boşluklara işlenen motiflerden oluşan bir kompozisyon düzenlemesi gösterirler. Bunların dışında, iki dikey dikdörtgen sırasının arasına, yine dikey dikdörtgenlerin eklendiği örnekler, zeminin ince bordürlerle yatay kuşaklara ayrılarak içlerine basık altıgenlerin işlendiği örnekler de bulunmaktadır.
Bu kilimlerin bazılarında dikey eksende gelişen kuşakların arasında birer dikdörtgen ya da altıgen eklenmiştir. Dikey ya da yatay olarak zemine yerleştirilen dikdörtgen ve basık altıgenlerin içleri bazı örneklerde dört eşit bölüme ayrılarak bu bölümlere gülsarya (eli belinde) motifleri işlenmiş, bazı örneklerde ise iç içe ince şeritlerin çerçevelediği ve merkezlerinde akrep, kurt izi gibi motifler yer almıştır.
Hem dikey hem de yatay eksende gelişen kilim örneklerinde aralarda kalan boşluklara yer kalmayacak şekilde dolgu motifi yerleştirilmiştir. Gülsarya koçbaşı, kurtağzı, tarak, beştaş, yıldız, deve izi, keçi izi, küpe v.b. bu motifler genellikle farklı renklere sahiptirler. Ancak dikdörtgen ve altıgenlerin dış konturları beyaz ile belirlenmiş, renk ve boyut olarak birbirlerinin tekrarı şeklindedirler.
Gülgever kilim örnekleri zeminden tarak motifiyle ayrılan tek bordüre sahiptirler. Bazı örneklerde kısa ve uzun kenar bordürleri aynı ebat ve motiflere sahip, bazıları ise farklı ebat ve motiflere sahiptir. Bordürlerde zeminde ana kompozisyondan farklıdır ve kırmızı, beyaz, lacivert renkler tercih edilmiştir. Bordür motifleri de zemindeki motiflerden farklıdır. Ana zeminde kullanılan motiflere bordürde fazla yer verilmemiştir.
Bordürlerde en çok kullanılan motifler koçboynuzu, beş taş motifleridir. Gerek örneklerin zemininde, gerekse bordürlerinde kullanılan gülsarya, yıldız, akrep, koçbaşı, tarak, kurtağzı gibi motifler Anadolu’nunbirçok yöresinde aynı isim ve anlamlarla anılmaktadır. Hatta aynı şekilde işlenmektedir. Bu benzerlik aslında Anadolu’daki yöreler arasındaki kültür birliği ve bütünlüğü gösteren önemli kanıtlardan biridir.
Gülhezar Kilimi: Gülhezar kelime olarak bin gül anlamına gelmektedir. Kilimin zemininde yer alan ve gül şeklinde adlandırılan motiflerin çok sayıda olmasından dolayı bu ismi aldığı sanılmaktadır.
Örnekleri, 3,5 ile 5 m² arasında değişen ebatlara sahip olan ve çift kanatlı olarak dokunan örneklerine karşılık, günümüzde daha küçük ölçülerde ve tek kanat halinde dokunan örnekleri daha yaygındır. Ağırlıklı olarak yer yaygısı, yatak örtüsü ve yolluk amaçlı kullanılırlar.
Gülhezar kilim örnekleri, gerek ilikli kilim tekniği ile dokunmaları ve gerekse bazı kilimlerin iliklerinin zincir çekilerek kapatılması yönüyle diğer Hakkâri kilimleriyle aynı özellikleri gösterirler. Bu benzerlik iklim şartları ve yaşam tarzından dolayı tercih edilen koyu renklerde de görülmektedir.
Kullanılan temel renkler kırmızı, lacivert ve beyaz, daha çok dolgu motiflerinde tercih edilen ara renkler ise sarı, kahverengi, mavi, turuncu, pembe renkleridir. Gülhezar kilimlerinde ana kompozisyon dikey eksende gelişen bir özelliğe sahiptir. Örneklerde zemin genellikle sayıları 3 ile 6 arasında değişen dikey kuşaklarla dolgulanmıştır.
Dikey üç kuşağa sahip olan örneklerde, hem kuşaklar, hem de kuşakları ayıran bordürler daha geniş tutulmuştur. Beş ve altı kuşaklı kilimlerin kuşakları daha dar tutulmuş ve birbirlerinden tarak ağzı motifleriyle ayrılmışlardır.
Kuşaklara, bazı örneklerde dikdörtgenler içinde farklı renklere sahip eli belinde motifleriyle dolgulanırken bazı örneklerde ise altıgenler içinde gül, yıldız, akrep gibi motiflerle dolgulanmıştır. Kuşakları ayıran bordürlerin geniş tutulduğu örneklerde bu bölmeler kenar bordürlerinin tekrarı şeklindedir.
Diğer örneklerde ise tarak ağzı şeklinde ince şeritler halinde düzenlenmiştir. Ara boşluklar yine farklı renklerdeki kurtağzı, kurt izi, koçbaşı, deve izi ve yıldız motifleri ile bezenmiştir. Bu guruba giren kilimlerin tamamında tek bordür uygulaması görülmektedir. Bu uygulama diğer Hakkâri kilimlerinde de bulunmaktadır.
Örneklerin hepsinde uzun kenar bordürleri daha geniş tutulmuştur. Zeminden farklı renklere sahip olan bordürlerin kısa ve uzun kenarlarına bazen aynı motif bazen de farklı motifler işlenmiştir.Genellikle ayrı renklerde görülen eli belinde (Saryagülü), koçbaşı, yıldız ve deve izi motifleri diğer Hakkâri kilimlerinde de yaygın olarak görülürler.
Gülsarya Kilimi: Sarya yörede çok kullanılan bir bayan ismidir. Gülsarya’nın “Gül-ü Sarya” tamlamasından Sarya’nın Gülü ya da Sarya Gülü anlamına geldiği düşünülmektedir. İlk defa Sarya adında bir bayanını dokuduğu sanılan bu kilimlerin de Gülsarya adıyla bilinmektedir. Onlarca değişik kompozisyonlu Gülsarya kilim örneği bulunmaktadır.
Halk arasında eli belinde motifine sarya gülü yada gülsarya denilmesinden dolayı bu motifin görüldüğü hemen her kilime Gülsar ya da Gülsarya adı verilmektedir. Çift kanat (iki şak) olarak dokunan eski örnekler 3,5 ile 5,5 m² arasında ölçülere sahip olup, tabanda, duvarda kullanıldığı gibi divan ya dayatak örtüsü (battaniye) olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde turistik ve ticari sebeplerden dolayı 120 x 200 cm. boyutlarında dokunmaktadır. Kilimlerin tamamının çözgü ve atkılarında yün kullanılmıştır. Eski kilimlerde elde eğirilmiş ipler kullanılırken, yeni kilimlerde fabrika iplerinin tercih edildiği görülmektedir.Şimdiye kadar incelediğimiz Hakkâri kilimlerinin atkı ve çözgülerinde pamuğun yer almadığı yünün haricinde motiflerin bazılarında sim kullanıldığı dikkat çekmektedir.
Gülsarya kilimleri diğer çeşitlerde olduğu gibi ilikli kilim tekniğiyle dokunmakta iliklerin kapatılması için ise dokuyucular arasında zincir çekme olarak adlandırılan sarma konturlar kullanılmaktadır. Çoğunluğu yere serilen ve yatak örtüsü olarak kullanılan bu kilimlerde yörede kışın uzun sürmesinden dolayı kirlenmeye karşı koyu renklerin tercih edildiği görülmekte, ana renkler olarak kırmızı, siyah, kahverengi, lacivert, beyaz yer alırken, yeşil, sarı, pembe, mavi, bordo, turuncu gibi ara renkler kullanılmaktadır.
Ayrıca siyah, kahverengi ve beyaz renkler naturel olarak kullanılmaktadır. Bu kilimlere ilk bakıldığı an zeminde yer alan ve özellikle zemindeki diğer benzer motiflerden daha açık renkte dokunmuş olan Sarya gülü (eli belinde) motiflerinin dikey eksende yerleştirilmiş motiflerden dolayı dikey eksende gelişen kompozisyonlu bir kilim olduğu düşünülmektedir. Gülsarya kilimlerinde motiflerin diagonal olarak kilim zeminine yerleştirildiği dikkat çekmektedir.
Kilim zeminlerini farklı renklerden dokunmuş kuşaklardan oluşan diagonal olarak yerleştirilmiş sarya gülü motifleri ve bunların içine yerleştirilmiş, kurt izi, bukağı, yıldız, koçbaşı motifleri ara motifler olarak yer almaktadır.Bazı gülsarya kilimlerinde ortada kalan elibelinde motiflerinin etrafını zeminden bordüre doğru küçülerek giden kuşaklar dolanmakta ve içlerinde kurtağzı motifleri bulunmaktadır.
Yine değişik bir örnekte ise eli belinde motifleri bordürlerden önce yarım baklava şeklinde tekrarlanarak ortadaki çengelli baklava şekilli motifleri çepeçevre sarmaktadır. Zeminde eli belinde motiflerinin dışında nehrek (çengel), yıldız, örümcek motifleri bulunmaktadır.
Diğer Hakkâri kilimlerinde olduğu gibi Gülsarya kilimlerinde zemini tarak ya da zik zak motiflerinin sınırladığı tek bir bordür bulunmaktadır. Bordürlerde ağırlıklı olarak beyaz zemin üzerine işlenmiş stilize koçbaşı, beş taş ya da stilize gül motifleri bulunmaktadır.Bordür motiflerine zeminde pek rastlanmaz, özellikle ayrı bir biçimde dokunurlar.
Bordürde kullanılan beştaş ve gül motiflerine başka yörelerde pek rastlanılmaz.Bordür motifleri genellikle uzun ve kısa kenarların tamamında görülmekle birlikte bazen kısa kenar motifleri uzun kenarlarda yer alan motiflerden ayrı da düşülebilmektedir
Zeminde ve bordürde kullanılan motiflerin isimleri diğer yörelere göre değişik isim almakla beraber anlam yükleri olarak çok fazla değişiklik görülmemektedir. Koçbaşı, eli belinde, yıldız, bukağı çengel ve akrep diğer yörelerde hangi maksatla dokunmuşsa bu yörede de aynı anlamları taşımaktadır. Bu da Anadolu’nun kültür birlik ve bütünlüğü açısından büyük önem taşımaktadır.
Halitbeyi Kilimi: Halitbey Hakkâri’de ileri gelen bir aşiret reisidir. Gelinin hem babası nın hem de kocasının mensup olduğu aşirete ait kilimlerde kullanılan motiflerin bir arada işlenmesi ile dokunmuş yeni bir kilim anlamına gelen hikâyeye dayanmaktadır.
Tek veya çift kanat halindedokunan ve 3 ile 5 m² arasındadeğişen ölçülere sahip kilim örnekleri yer yaygısı veya yatak örtüsü olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda diğer Hakkâri kilimlerinde olduğu gibi farklı kullanım amaçları için dokunan örnekleri de bulunmaktadır.
Çözgü ve atkı iplikleri yün malzemeden oluşan kilimlerde günümüzde fabrika ipi tercih edilmektedir. İlikli kilim dokunuş tekniği veiliklerin zincir çekilerek kapatılması yönüyle Hakkâri’de dokunan diğer kilimlerle benzerlik gösterir. Bu benzerlik kullanım amacı ve koyu renklerin tercih edilmesinde de görülür. Seçilen renkler kırmızı, lacivert ve beyazdır.
Halitbeyi kiliminde kompozisyon yatay bir düzenleme gösterir. Ana zemin birbirinden eşit yataykuşaklara ayrılmıştır ve içlerine yan yana dizilen altıgenler yerleştirilmiştir. Farklı zemin renklerine sahip olan eşit altıgenlerin içlerine akrep, nehrek motifleri, aralarda oluşan kare boşluklara ise yıldız motifleri işlenmiştir.
Zemini etrafı tarak ağzı şeklinde düzenlenen bir bordür çevrelemektedir. Kısa ve uzun kenarlar bordürlerinin içi beş taş motifleriyle bezenmiştir. Motifler aynı renkte olup, atlamalı olarak tekrar edilmiştir. Dokuma kısa kenarlardaki saçaklarla sonlandırılmıştır.
Herki Kilimi: Hakkâri yöresinde gül ve çiçekle isimlendirilen kilimlerin yanında aşiret isimleri ile tanınan kilimlere de rastlanmaktadır. Bunlardan biri de herki kilimleridir. Hakkâri yöresinde yaşayan bir aşiretin ismi olan herki, daha çok bu aşiret tarafından dokunan kilimlere adını vermiştir.
Taban kilimi, yolluk, duvar çakısı, yatak örtüsü, seccade, deve çulu, tuzluk, beşik, parzunv.s. gibi çeşitli amaçlarla kullanılan herki kilimleri tamamen yün malzemeden dokunmuştur. Daha büyük ebatlı olarak dokunan 3,5-5m² eski örnekler genellikle ev ihtiyacı için çözgü ve motif atkı iplikleri el eğirmesi yün iplikle dokunmuştur.
Son yıllarda ise ticari nedenlerden dolayı daha küçük ebatlı ve fabrika ipliği ile yapılan örnekler ağırlıktadır. Tek veya çift kanatlı olarak dokunurlar. Herki kilim örnekleri teknik açıdan diğer Hakkâri kilimleri ile benzerdir. Örnekler ilikli kilim tekniğinde dokunmuş, kilimlerin çoğunda ilikler zincir çekilerek kapatılmıştır.
Ayrıcı bir kısmı ilikli kilim, bir kısmı sumak, bir kısmı düğümlü halı tekniğiyle dokunan kilimler de bulunmaktadır.Eski örneklerinde yöredeki bitkilerden elde edilen doğal boyaların renklendirdiği herki kilimlerinde daha çok koyu renkler tercih edilmiştir.
Bu koyu renkler genellikle kırmızı,lacivert, koyu mavi, siyahtır ve beyazdır. Ancak nadir de olsa kahverengi vardır. Yeşil, sarı, pembe, turuncu, gri ve bu renklerin tonları ise daha ziyade dolgu motiflerinde ara renk olarak görülmektedir.
Genel olarak bakıldığında bu kilimlerde diğer Hakkâri kilimlerine göre kompozisyonlarından dolayı daha renkli dokundukları söylenebilir.Herki kilim örneklerinin farklı desenlere sahip birçok çeşidi bulunmaktadır. Kilimlerin genelinde yatay eksende gelişen bir kompozisyon düzenlemesi görülmektedir.
Yatay düzenlemeye sahip olan kilimlerde zemin genellikle ince bordürlerle birçok yatay kuşağa ayrılmıştır. Bu kuşaklar bazı örneklerde birbirine eşit, bazılarında ise farklı ebatlardadır. Yatay kuşaklar bazı kilimlerde 3 ile sınırlandırılırken, bazılarında ise bu sayı 25’e kadar çıkabilmektedir.
Zemindeki yatay kuşaklarda yer alan motifler genellikle altıgen veya dikdörtgen çerçeve içine alınmışlardır. Kuşaklarda yer alan motifler ya atlamalı olarak birbirinin tekrarı şeklinde işlenmiştir.
Kilimlerde en çok kullanılan ana motifler akrep, gül, bereket, şimkubik, örümcek ejderha, yıldız, şahmari, yılan tarağı, koçbaşı, pıtrak, tarak, Sarya Gülü ana motifleri ile çengel, muska, göz, nazar, eli belinde, yıldız, koçboynuzu, deve izi, çiçek (gül), suyolu, zikzak, küpe, hayat ağacı gibi dolgu motiflerinden oluşmaktadır.
Motifler genellikle farklı renk işlenerek kilimlere hareketlilik getirilmiştir.Merkezi kompozisyona sahip kilimlerin zeminleri farklı olarak merkezi tek motifle dolgulanmıştır. Bu motiflerin içlerine ve yan boşluklarına zeminden farklı renklerdeki ev motifleri ile az da olsa yıldız motifleri yerleştirilmiştir.
Yatay kompozisyonlu kilimlerde tek bordür, merkezi kompozisyonlu kilimlerde ise üç bordür uygulaması görülmektedir. Bunların dışında çift kanat halinde dokunan örneklerde kanatlar arasında da bordür görülmektedir. Üç bordürlü uygulama diğer.
Hakkâri yöresine ait kilimlerde fazla görülmeyen bir uygulamadır. Bütün örneklerde bordürler zeminden farklı renklere sahiptir. Bordürlerin zemininde en çok tercih edilen renk ise beyazdır. Bordürlerin kısa ve uzun kenarlarının ebatları aynı ya da farklı olabildiği gibi, bunların motifleri de aynı veya farklı olabilmektedir.
Bordürlerde çoğunlukla Sarya gülü (eli belinde), yıldız, şımkubik, gül, koçboynuzu, koçbaşı, göz (nazar), çengel, testere ağzı, deve izi, ev motifleri tercih edilmektedir. Gerekemindeki gerekse bordürlerdeki motiflerin farklı renklerle işlenmesi bu gruba giren kilimlerin daha canlı görünmesini sağlamaktadır. Herki kilimi.
Hevçeker Kilimi: Hevçeker, nadide kendine özgü anlamına gelmektedir. Kilimde ana kompozisyonu örümcek ya da ejderhaolarak isimlendirilen motif oluşturmaktadır. Çift kanat halinde dokunan kilimin eski örneklerinde hem çözgü ve hem de atkı ipliklerinde el eğirmesi yün malzeme kullanılırken, günümüzde dokunan örneklerde fabrika yün ipliği kullanılmaktadır.
Genellikle yer yaygısı olarak değerlendirilen kilimler, ilikli kilim tekniğinde dokunmuştur. İlikler zincir çekilerek kapatılmıştır. Bu gruba giren kilimlere koyu renkler hâkimdir. Zemin ve ana motiflerde kırmızı, mavi ve beyaz renkler dolgu motiflerinde ise yeşil, turuncu, sarı renkler görülür.
Ana kompozisyon yatay bir düzenleme göstermektedir. Zemin birbirlerine eşit birçok yatay kuşağa ayrılarak, kuşakların içine aynı motif atlamalı olarak farklı renklerle işlenmiştir. Ana motif, altıgenler içine alınan örümcek ya da ejderha olarak adlandırılan motiflerden oluşmaktadır.
Yatay kuşaklara sıralı bir şekilde işlenen bu motiflerin aralarına dikdörtgenler içinde daha küçük ebatta yıldız, ejderha işlenmiş, ara boşluklarda boş yer kalmayacak şekilde deve izi, tarak, göz gibi daha küçük dolgu motifleriyle değerlendirilmiştir. Tek bordürle çevrelenen kilim zeminle aynı renge sahiptir.
Zeminden testere ağzı motifiyle ayrılan uzun kenar bordürü daha geniş tutulmuştur. Uzun kenar bordürlerine farklı renklerde işlenen tarak motifleri, kısa kenar bordürlerine ise aynı renklere sahip koçbaşı motifleri yerleştirilmiştir. Uzun kenarlarda zemin ile bordür arası dikey bir sıra halinde deve izi motifleri ile dolgulanmıştır.
Kesneker Kilimi: Farsça Kes-na-kar, kimse yapamaz, kimse yapamadı anlamına gelen Kesneker, nazik, ince ve zor yapılabilen desenleriyle kilime isim olmuştur. Eskiden çift kanatlı ve 5 m² civarında dokunan kesneker kilimlerinin günümüzde küçük ebatlı ve tek kanat halindeki örnekleri daha yaygındır.
Bu daha çok eski örneklerin ev ihtiyacı için yer yaygısı veya yatak örtüsü olarak günümüz örneklerinin ise ticari amaçlarla dokunmasından kaynaklanmaktadır. Kesneker kilim örneklerinin eski olanlarında kullanılan el eğirmesi yün ipliğin yerini, son yıllarda fabrika üretimi yün iplik almıştır. Özellikle atölyelerde fabrika ipi tercih edilmesine rağmen hala köylerde el eğirmesi yün iplik kullananlar da bulunmaktadır.
Bu gruba giren kilimler ilikli kilim tekniğinde dokunmuş, ilikler zincir çekme yöntemiyle kapatılmıştır. Kırmızı, beyaz ve lacivert renklerin hakim olduğu bu kilimlerde fazla dolgu motifi bulunmadığı için ara renkler de pek kullanılmamıştır.
Yatay bir kompozisyon düzeni gösteren kesneker kilimlerinde zemin, genellikle yedi eşit yataykuşağa ayrılmaktadır. Bu kuşaklara yedi taht anlamına gelen “Heft Teht” denilmesinden dolayı, kilim adı “Heft Teht” olarak da bilinmektedir. Birbirlerinden balık kılçığı motifinin işlendiği ince bir bordürle ayrılan kuşakların her birine yan yana dizilen üçer aynı renge sahip bereket motifi yerleştirilmiştir.
Bereket motiflerinin araları muska motifleriyle bezenmiştir.Kilimi çevreleyen beyaz zeminli tek bordürün eşit olan kısa ve uzun kenarlarına iki sıra halinde göz motifleri işlenmiştir. Dokumalar kısa kenarlardaki saçaklarla sonlanmaktadırlar.
Lüleper Kilimi: Hakkâri’nin Yüksekova ilçesi civarında sulak ve bataklık yerlerde sarı, beyaz, kırmızı renklerde açan nilüferleri andıran bir tür çiçeğe yörede lüleper denilmektedir. Bu grupta incelenen kilim örnekleri, zeminlerinde ana motif olarak yer alan bu motiflere lüleper denilmesinden dolayı bu ismi aldığı söylenmekle birlikte bu motiflere muhabbet kuşları ya da çifte kuşlar adı da verilmektedir. Ayrıca kilimde yer alan lüleper motifleri yöresel ağızda kuyruğu kıvrık kuş anlamına da gelmektedir.
Lüleper kilimlerinin eski örnekleri genellikle 3 ile 5,5 m² arasında değişen ebatlara sahip olup, çift kanat halinde dokunmuştur. Günümüzde ekonomik, turistik ya da ticari nedenlerden dolayı daha küçük boyutlarda dokunan bu kilim örnekleri ağırlıklı olarak yer yaygısı veya yatak örtüsü olarak kullanılmaktadır. İncelenen lüleper kilim örneklerinin hepsinde çözgü ve atkı iplikleri yün malzemeden elde edilmiştir.
Bu örneklerin eski olanlarında elde eğrilmiş iplik kullanılmış, günümüzde dokunanlar da ise daha çok fabrika ipliği tercih edilmektedir. Dokuma tekniği açısından diğer Hakkâri kilimlerine benzeyen Lüleper kilimleri ilikli kilim tekniğinde dokunmuştur. Bazı örneklerin ilikleri zincir çekme tekniği ile kapatılırken, bazılarında ise ilikler boş bırakılmıştır.
Yöredeki diğer kilimlerle benzer amaçlarla kullanılan bu kilimlerde daha çok koyu renkler seçilmiştir. Bu seçimde bölgenin soğuk iklimi, coğrafi konumu ve halkın yarı konar göçerlik yaşam tarzı etkili olmuştur. Lüleper kilimlerinde görülen ana renkler kırmızı, lacivert, beyaz ve sarı, ara renkler ise pembe, yeşil, mavi, turuncu ve kahverengidir. Bunların yanı sıra yün malzemenin doğal rengi de kullanılmıştır.
Lüleper kilim örneklerinde ana kompozisyon genellikle zeminin dikey eksende beş eşit kuşağa ayrılarak bu kuşakların içine Lüleper (muhabbet kuşları) motiflerinin yerleştirilmesinden oluşmaktadır. Bu kuşakların sayısı bazı örneklerde dört de olabilmektedir.
Bütün örneklerde birbirlerinde tarak ağzı motifleriyle ayrılan kuşakların gerek zemin renkleri ve gerekse motifleri farklı renklerle işlenerek koyu renklerden dolayı oluşan görünüm giderilmeye çalışılmıştır. Dikey kuşaklara lüleper motiflerinin yanında yine ana motif olarak bunların arasına koçbaşı, yıldız, akrep motifleri aralarda kalan boşluklara ise nehrek (çengel), deve izi, yıldız, deve ayağı, kurtağzı motifleri işlenmiştir.
Bu grupta incelenen kilim örneklerinin tamamında tek bordüre yer verilmiştir. Zeminden tarak ağzı motifleriyle ayrılan bordürle bu yönüyle diğer Hakkâri kilimleriyle benzerlik gösterirler. Bazı örneklerde kısa kenarlarda bordür olmasına rağmen, uzun kenarlarda bordüre yer verilmemiştir. Zeminden farklı renklerle işlenen bordürlerin kısa ve uzun kenarları bazı örneklerde eşit, bazı örneklerde ise farklı ebatlardadır.
Bordürlere işlenen motifler genellikle hem kısa ve hem de uzun kenarlarda aynıdır. Bununla birlikte kısa ve uzun kenar motifleri farklı olan örnekler de vardır. Zemin motiflerinden farklı olan bu motifler eli belinde, koçbaşı motiflerinden oluşmaktadır. Dokumalar kısa kenarlardaki saçaklarla sonlandırılmıştır. Gerek zemin ve gerekse bordürde yer alan eli belinde, yıldız, çengel, akrep, kurtağzı gibi motifler Anadolu’nun birçok yöresinde aynı isim ve anlamla kullanılmaktadır.
Şamari Kilimi: Arındırılmış saf anlamına gelmektedir. Birçok değişik kompozisyonlu Şamari Kilimi bulunmaktadır. Bu kilimler genellikle Hakkâri’nin Çığlıca Köyünde dokunmaktadır. Eski örnekleri daha çok çift kanat halinde dokunan ve 3,5 ile 5,5 m² arasında ölçülere sahip bu kilim, taban kilimi, duvar kilimi, yolluk ya da yatak örtüsü olarak kullanılmaktadır.
Şamari kilim örneklerini ntamamının çözgü ve motif atkılarında yün malzeme kullanılmıştır. Eski örneklerde el eğirmesi ip kullanılırken, yenilerinde fabrika iplerinin tercih edildiği görülmektedir. Bu kilimlerde pamuk ipliğine rastlanılmamıştır. Şamari kilimleri, diğer Hakkâri kilimlerinde olduğu gibi ilikli kilim tekniği ile dokunmuş, ilikler zincir çekme yöntemiyle kapatılmıştır.
Genellikle yer yaygısı, yatak örtüsü veya yolluk olarak kullanılan bu kilimlerde yörede kışın uzun sürmesinden dolayı kirlenmeye karşı koyu renkler tercih edilmiştir. Ana renkler olarak kırmızı, lacivert, mavi ve beyaz tercih edilmiş, ara renk olarak da yeşil, pembe, sarı gibi renklere yer verilmiştir.
Bu kilimlerde, kompozisyon zemine yatay olarak yerleştirilen ve şımkubik (gelin topuğu) yıldız motiflerinden oluşan ince bir bordürle birbirlerinden ayrılan birkaç kuşak halinde bir düzenleme göstermektedir. Bu yatay kuşakların sayısı 3 ile 5 arasında değişmektedir. Ancak son zeminlerde zemine dikey olarak yerleştirilen şamari motifli kilim örnekleri de dokunmaktadır.
Kilimlerin zemini, yatay veya dikey kuşaklar halinde yerleştirilen şamari motifleri ile bu kuşakları birbirlerinden ayıran şımkubik motifleri ve yanlardaki boşluklara dolgulanan kurtağzı, yaba, tarak, bukağı gibi ara motiflerle bezenmiştir. Şamari motiflerinin merkezine ise akrep motifleri işlenmiştir. Bazı örneklerde ise motifin merkezi eşit karelere bölünmüş ve karelere birer motif yerleştirilmiştir.
Kuşakların içine yerleştirilen şamari motifleri genellikle aynı renkte olup, motifin etrafını çevreleyen ve daha çok testere ağzı şeklinde işlenen ince kuşaklar ise farklı renklerde dokunmuştur. Kuşakları ayıran bordürlerin içine şimkubik, yıldız koçbaşı motifleri işlenmiştir. Bazı kilimlerde bu kuşakları ayıran bordür sayısının 2 veya 3 olduğu görülmektedir. Diğer Hakkâri kilimlerinde olduğu gibi şamari kilim örneklerinde de zemini tarak veya zikzak motiflerinin sınırladığı tek bir bordür çevrelemektedir.
Bordürlerde ağırlıklı olarak kırmızı ya da beyaz zemin üzerine işlenmiş stilize koçbaşı, beş taş, ya da stilize gül motifleri dokunmuştur. Bordür motifleri genellikle zemin motiflerinden farklıdır. Bordür motifleri genellikle uzun ve kısa kenarların tamamında birbirlerinin devamı ya da tekrarı şeklinde görülürler. Sadece renklerde farklılıklar görülür. Ancak bazı örneklerde farklı bir düzenleme de olabilmektedir.
Zemin ve bordürde kullanılan motiflerin diğer yörelere göre değişik isimler almakla beraber, anlam yükleri açısından çok fazla değişiklik bulunmamaktadır. Şamari kilimlerinde yöreye has motiflerin dışında koçbaşı, yıldız, bukağı, çengel gibi motifler Anadolu’nun diğer yörelerinde hangi amaçla dokunmuşsa, bu yörede de aynı anlam ve amaçla dokunmuştur.
Bordür motifleri genellikle uzun ve kısa kenarların tamamında birbirlerinin devamı ya da tekrarı şeklinde görülürler. Sadece renklerde farklılıklar görülür. Ancak bazı örneklerde farklı bir düzenleme de olabilmektedir. Zemin ve bordürde kullanılan motiflerin diğer yörelere göre değişik isimler almakla beraber, anlam yükleri açısından çok fazla değişiklik bulunmamaktadır. Şamari kilimlerinde yöreye has motiflerin dışında koçbaşı, yıldız, bukağı, çengel gibi motifler Anadolu’nun diğer yörelerinde hangi amaçla dokunmuşsa, bu yörede de aynı anlam ve amaçla dokunmuştur.
Şehvani Kilimi: Hakkâri yöresinde çok dokunan bir kilim türüdür. Bu kilimin bazı örnekleri Hakkâri’nin Tiyar Vadisi’nde yoğun olarak dokundukları için “tiyari” ismiyle de anılmaktadır. Kilimde, yan yan enine taraklar halinde dizilen yatay bantlardaki altıgenlere yörede “şalal bülbül” (bülbül yuvası) denilmektedir. Bu nedenle bu örnekler halk arasında “şalal bülbül” olarak da anılmaktadır.
Eski örnekleri genellikle çift kanat halinde dokunan bu kilimlerin ebatları 3 ile 5 m² arasında değişmektedir. Taban, kilimi, yolluk, yatak veya divan örtüsü olarak kullanılan kilimler, günümüzde turistik ve ticari nedenlerden dolayı daha küçük ebatlarda dokunmaktadır. İncelenen örneklerin tamamında hem çözgü, hem de motif atkısında yün kullanılmıştır.
Eski kilimlerde çözgü ve motif atkı ipliklerinde elde eğrilmiş yün iplik kullanılırken, günümüzde dokunan kilimlerde fabrika ipleri tercih edilmektedir. Pamuk ipliğin hiç kullanılmadığı Şehvani kilim örneklerinin bazılarının motiflerinde sim kullanıldığı tespit edilmiştir. Şehvani kilimleri, yöreye ait diğer kilim örneklerinde olduğu gibi ilikli kilim tekniğinde dokunmuştur.
İlikler zincir çekme adı verilen sarma konturlarla kapatılmıştır. Daha çok yer yaygısı ve yatak örtüsü olarak kullanılan örneklerde, iklim şartları ve göçebelikten dolayı koyu renkler tercih edilmiştir. Ana renk olarak kırmızı, lacivert, mavi, beyaz renkler, ara renk olarak da, sarı, turuncu ve yeşil renkler kullanılmıştır.
Şehvani kilimlerinde ana kompozisyon, zeminin ince bordürlerle yatay kuşaklara ayrılarak, kuşakların içine yan yana dizilen ve dış hatları tarak ağzı şeklinde düzenlenen altıgenlerden oluşmaktadır. Yörede “şalalbülbül” olarak adlandırılan bu altıgenlerden bazılarının kuşaklara işlenen altıgenlerin içleri akrep, ya da koçboynuzu motifleriyle bezenmiştir. Kuşakları birbirinden ayıran ince bordürlerin sayısı bazı örneklerde bir, bazı örneklerde ise iki veya üç olabilmektedir.
Bütün örneklerde ince bordürlere aynı motifler bazen aynı renklerle, bazen de farklı renklerle atlamalı olarak tekrar edilmiştir. Zeminde en çok kullanılan motifler lapik, yıldız, koçboynuzu, akrep ve çengel (nehrek-nerik) dir.
Şehvani kilim örneklerinde, olduğu gibi zeminden tarak ağzı veya zikzak motifleriyle ayrılan tek bir bordür bulunmaktadır. Genellikle bordür rengi ile zemin rengi farklıdır. Bordürler daha çok kırmızı, beyaz ve lacivert zemin üzerine işlenen şimkubik, zikzak, tarak, koçboynuzu, keçi izi motifleri ile dolgulanmıştır. Bordür motifleri, zemin motiflerinden farklıdır.
Örneklerin tamamında kısa kenar bordürleri ile uzun kenar bordürleri farklı ebatlara sahiptir. Kısa ve uzun kenar bordürlerinde aynı motiflerin görüldüğü örnekler olduğu gibi, farklı motiflere sahip örnekler de vardır. Dokuma kısa kenarlardaki saçaklarla sonlanır.
Anadolu’nun diğer yörelerinde olduğu gibi, Hakkâri yöresinde de örneklerin zemin ve bordürlerinde yer alan motifler isim olarak değişiklikler göstermesine rağmen, anlam yükleri, diğer yörelerle benzerdir. Hatta yıldız, koçboynuzu, akrep, çengel gibi birçok motif Anadolu’nun diğer yöreleri ile aynı isim ve anlamları taşırlar. Bu da Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan coğrafyada bir kültür birliğinin varlığını ortaya koymaktadır.
Şimkubik Kilimi: Şimkubik yöresel ağızda gelin topuğu nlamına gelmektedir. Bu gruba giren kilimler, zeminlerinde ana motif olarak yer alan “Şıimkubik” olarak adlandırılan bu motiften dolayı aynı adla anılmaktadır.
Çift kanat halinde dokunan şımkubik kilimlerinin ebatları 3 ile 5 m² arasında değişmektedir. Ancak son zamanlarda diğer Hakkâri kilim örnekleriyle birlikte bunların da çeşitli sebeplerden dolayı boyutları küçülmüştür.
Atkı ve çözgü ipliklerinde yün malzeme kullanılan örneklerde, özellikle atölyelerde yapılan dokumalarda daha kısa zamanda üretebilmek için el eğirmesi yün ipi yerine kalın fabrika ipliği tercih edilmektedir. Hakkâri kilimlerinin genel dokuma tekniği olan ilikli kilim tekniği bu kilimlerde de görülmektedir.
Yine benzer şekilde ilikler zincir çekme yöntemiyle kapatılmaktadır. Farklı isimlerle adlandırılsalar da bu gruptakilerle birlikte bütün Hakkâri kilimlerinde kullanım amacı ve iklim şartlarından dolayı tercih edilen koyu renkler benzerdir.
Şimkubik kilimlerinde de kırmızı,lacivert, mavi gibi temel renklerin yanında, pembe, turuncu, yeşil,kahverengi gibi ara renkler kullanılmıştır. Bu gruba giren kilim örnekleri Halitbeyi kiliminde olduğu gibi yatay eksende gelişen kompozisyon düzenlemesi gösterirler.
Ana şema zeminin yatay kuşaklara ayrılarak içlerine gül ve şımkubik motiflerinin yerleştirilmesinden oluşmaktadır. Ancak bütün yatay kuşakların şımkubik motifleriyle ya da şımkubik ve akrep veya yıldız motifleriyle dolgulandığı örnekler de vardır.
Kuşaklar bazı örneklerde içleri yıldız motifleriyle süslenen ince şeritlerle, bazı örneklerde ise şımkubik motifleriyle birbirlerinden ayrılırlar. Kuşakların zemin renkleri aynı, ya da farklı olan kilimler bulunmaktadır.
Ana motiflerin aralarında kalan boşluklar kurt izi, deve ayağı, yıldız gibi motiflerle bezenmiştir. Şimkubik kilimlerinde tek bordür yaygın olmakla birlikte, sadece kısa kenarlarda bordüre yer verilen örnekler ile 3 bordürlü örnekler de bulunmaktadır.
Buradaki kilimde üç bordüre yer verilmesi Hakkâri yöresinde fazla görülmeyen bir uygulamadır.Zeminden farklı renklere sahip bordürler zeminden ve birbirlerinden tarak ağzı motifleriyle ayrılırlar. Bordürlerin içlerine sandık, çengel, koçbaşı, yıldız ve şımkubik motifleri işlenmiştir.
