Sanayi Atıkları Ve Küresel Çevre Denetimindeki “Esneklik”

Dünya ekonomisi hızla büyüyor, üretim zincirleri sınırları aşıyor, talep her yıl katlanarak artıyor. Ancak bu büyümenin karanlık bir yüzü de var: Sanayi atıkları.

Haber Merkezi / Bugün pek çok ülkede çevre denetimi adına yükselen yeni bir kavram, hem umut hem de endişe yaratıyor: Esneklik.

Küresel ölçekte, çevre kurallarında esnekliğe gidilmesi gerekçelendirilen bir trend hâline gelirken, uzmanlar bunun çevre güvenliği açısından kritik bir kırılganlık yarattığı uyarısında bulunuyor.

Dünya genelinde çevre denetim kurumları, özellikle pandemi sonrası ekonomik toparlanma dönemiyle beraber, “esnek” regülasyonlara yönlendirildi.

Hedef: Üretimi hızlandırmak, yatırımı teşvik etmek, bürokratik yükü hafifletmek.

Ancak bu esneklik, çoğu zaman işletmelerin kendi kendini denetlediği, atık miktarlarını beyan sistemiyle bildirdiği ve yaptırımların daha “uyum odaklı” hâle getirildiği bir modele dönüşüyor.

Kısacası, denetimden emin olmadan güven telkin eden bir ekonomik strateji.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın raporlarına göre, küresel endüstriyel atık miktarı her yıl yaklaşık yüzde 3–5 oranında artıyor. Buna karşın atık işleme kapasitesi bu artışın oldukça gerisinde.

Esnek denetimin sonuçları dünyanın birçok bölgesinde aynı tabloyu ortaya koyuyor:

Güneydoğu Asya’da nehirlerde ağır metal kirliliği artıyor.
Afrika’da yasa dışı endüstriyel atık dökümleri, özellikle zayıf denetim bölgelerinde çoğalıyor.
Latin Amerika’da kimyasal atık raporlamasında ciddi uyumsuzluklar tespit ediliyor.
Avrupa ve Kuzey Amerika’da ise karbon yoğun endüstrilere geçici muafiyetler veriliyor.

Yani esneklik, yalnızca gelişmekte olan ülkelerde değil, dünyanın en güçlü regülasyon sistemlerinde bile çevresel boşluklar yaratıyor.

Ekonomik büyümenin ardındaki gerçek maliyet

Sanayi atıkları yönetimi gevşetildiğinde kısa vadede maliyetler düşer, ama uzun vadede faturası ağırdır:

Atık temizleme operasyonları,
Zehirli maddelerin etkilediği tarım alanlarının ıslahı,
İçme suyu kaynaklarının yeniden güvenli hâle getirilmesi,
Kirlilik sebebiyle oluşan sağlık harcamaları.

Bu maliyetler, özellikle düşük gelirli ülkelerde ekonomiyi zayıflatmakla kalmıyor, aynı zamanda sosyal eşitsizlikleri derinleştiriyor. Çünkü kirlenmiş su kaynaklarının, bozuk hava kalitesinin ve tarımsal kayıpların yükünü çoğu zaman yoksul toplumlar taşıyor.

Saha gerçekleri

Küresel denetim otoriteleri ortak bir sorunla karşı karşıya: Denetim kapasitesi, tehlikeli atık üretiminin hızına yetişmiyor.

Birçok ülkede çevre müfettişlerinin sayısı düşük, teknik altyapı yetersiz, bütçeler sınırlı. Esneklik, bu kapasite açığını kapatmak yerine, çoğu zaman daha da görünmez kılıyor. Çünkü daha az denetim, daha az veri; daha az veri ise daha zayıf politika anlamına geliyor.

Uluslararası şirketler giderek daha fazla “uyum raporu” yayımlasa da, tedarik zincirlerinin alt basamaklarında büyük bir denetim boşluğu var.

Bir Avrupa şirketinin temiz üretim taahhüdü, çoğu zaman Asya veya Afrika’daki taşeronların gerçek uygulamalarına yansımıyor. Denetimdeki esneklik, bu boşluğu daha da büyütüyor.

Esnekliğin sona erdiği yer

İklim krizi çağında çevre denetiminin esnetilmesi, sadece bir politika tercihi değil; gezegenin sınırlarını zorlayan bir kumar. Atmosfer, okyanuslar, toprak bu esnekliği kaldırmıyor.

Bilim insanları, çevresel düzenlemelerde gevşemenin, küresel ölçekte geri dönüşü olmayan ekolojik hasarları hızlandırabileceği konusunda hemfikir.

Sanayi atıkları yönetiminde dünya yeni bir dönüm noktasında.

Esneklik, doğru kullanıldığında inovasyonu teşvik edebilir; fakat yanlış yorumlandığında gezegenin kendisini tüketen bir politika aracına dönüşür.

Bugün çevre denetimindeki en kritik soru şu: Esnekliğin sınırını kim, neye göre ve hangi bilimsel temelle belirliyor?

Bu soruya net bir yanıt verilmedikçe, sanayi atıkları yalnızca fabrikaların değil, dünyanın geleceğinin de omzunda büyüyen bir yük olmaya devam edecek.