Nurdan Gürbilek Kimdir? Hayatı, Eserleri
20 Mayıs 1956 yılında Kütahya’da dünyaya gelen Nurdan Gürbilek (Nurdan Umur), İzmir Amerikan Kız Kolejini ve Boğaziçi Üniversitesi, İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisansını Boğaziçi Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı alanında “The Enigma of History: A Study of Shakespeare’s Historical Tetralogies” başlıklı teziyle 1981’de tamamladı. Tezi Nurdan Umur adıyla kayıtlıdır.
1982’den beri çeşitli yayınevlerinde çevirmen ve editör olarak çalıştı. 1985-1986’da Akıntıya Karşı, 1987-2002’de Defter dergisinin yayın kurulunda yer aldı. Ayrıca Zemin, Virgül, Express ve Bir+Bir dergilerinde yazdı. İlk yazısı 1985’te “Muhalefet, Üslup, Dil” başlığı ile Akıntıyakarşı’da çıktı. “Türkiye’de edebiyatın bütününe deneme penceresinden bakan sorgulayıcı bakış açısı ve bu coğrafyanın belirleyici öğelerinden endişe konusuna getirdiği çok boyutlu açılım” gerekçesiyle 2010’da Erdal Öz Edebiyat Ödülüne layık görüldü.
Benden Önce Bir Başkası adlı çalışmasıyla deneme/inceleme dalında 2011 Cevdet Kudret Edebiyat Ödülünü kazandı. Evli ve bir çocuk annesidir. Yaşamını İstanbul’da sürdürmektedir. Serbest bir çalışma yaşamı tercih eden yazarın düzenli olarak yazı yazdığı dergi ya da internet sitesi yoktur.
Nurdan Gürbilek edebiyatımızda deneme-eleştirileri tarzında yazılarıyla öne çıkmıştır. Kültür ve edebiyat Gürbilek’in eleştirilerinin temel izleğidir. Gürbilek’e göre eleştiri, metinle karşılıklı konuşmaktır. Soru-cevap, karşılaştırma, çapraz okuma gibi yöntemler kullanarak meydana getirdiği eleştirileriyle, edebiyat eleştirisinin toplumu anlamakta ne kadar önemli olduğu gösteren özgün bir eleştiri anlayışı ortaya koymuştur.
Kitaplarında edebî eserleri, Türkiye’nin yakın tarihinde öne çıkmış kültürel imgeleri, Türkçe edebiyata yön veren endişeleri, edebiyatın mağdurluk, incinmişlik ve dışlanmışlık hissiyle ilişkisini ve yazarların özgünlük kaygısını incelemiştir. Karşılaştırma yönteminden yararlandığı eleştirilerinde kimi zaman bir edebi eseri farklı eserlerle, kimi zaman da aynı yazarın edebi eserlerini yayın yıllarını göz önüne alarak karşılaştırmalı ya da çapraz bir şekilde okur. Böylece aynı esere pek çok farklı açıdan bakar. Kimi zaman kültürel ve siyasi gelişmeler ışığında eserlere yaklaşır.
Gürbilek’in eleştiri yazılarını incelediğimizde Oğuz Atay, Ahmet Hamdi Tanpınar, Bilge Karasu ve Yusuf Atılgan’ın üzerinde en çok durduğu yazarlar olduğunu görürüz. Bu yazarlara olan düşkünlüğü Gürbilek’in eleştirilerinde denemeci psikanalitik edebiyat eleştirisine yakın olduğunu gösterir. Ayrıca diğer eleştirmenlerden farklı olarak yazarlara ve eserlere ne kadar yakından bakılırsa okuyucu ve metin arasındaki mesafenin daha iyi görüleceğini iddia eder. Okuyucunun yaklaştığını sandığı an aslında uzaklamaya da başladığı andır. Gürbilek bunu eserlerin üzerindeki gölge olarak adlandırır.
Nurdan Gürbilek’in eleştiri – deneme tarzında yazdığı kitaplarında her defasında temel bir izlek üzerinden denenmemiş olanı dener. İlk eleştiri – denemelerinde 1980’lerin Türkiyesinde yaşanan kültürel değişimleri, 1980 Darbesi sonrası siyasal krizle beraber devletin zoruyla kurulan kapitalist düzenin içine doğan yeni kültürel ortamı çözümlemektir. Bu çözümlemelerinde romanlardan başka popüler kültür öğeleri üzerinden de bir çözümleme yapmayı dener. Dönemin şarkıları ve şarkıcıları bile yazar için malzeme niteliği kazanır.
Nurdan Gürbilek deneme tarzında yazdığı eleştirileri ile edebiyata ve topluma farklı bir bakış açısı kazandırmıştır. Yazarın eleştirilerinin en önemli ortak özelliği bugünü ve geçmişi birlikte değerlendirmesidir. Bunu yaparken de her dönemi siyasi, sosyal ve toplumsal şartları açısından değerlendirmiştir. Eleştilerinin dikkat çeken bir yönü de yenilikçi olmasıdır. Her denemesinde farklı bir konu ve yöntem denemiştir. İlk denemelerinde var olanı yorumlarken daha sonraki denemelerinde ikili okumalar yapmış, yeri geldiğinde karşılaştırmış yeri geldiğinde ayrıştırmıştır. Kimi zaman eserler üzerinde dururken kimi zaman sanatçıları değerlendirmiştir. Türk eleştiri anlayışına kültür ve edebiyat birlikteliğini, güncel ve geçmişin birlikte yorumlanabilmesini ve de önce sorular sorup sonra cevaplar arama anlayışını kazandırmıştır.
Nurdan Gürbilek’in eserleri: Vitrinde Yaşamak, 1980’lerin Kültürel İklimi (1992 deneme), Yer Değiştiren Gölge (1995 deneme), Ev Ödevi (1998 deneme), Kötü Çocuk Türk (2001 deneme), Kör Ayna Kayıp Şark (2004 deneme), Mağdurun Dili (2008 deneme), Benden Önce Bir Başkası (2011 deneme), Sessizin Payı (2015 deneme).
