Kilis: Hacı Derviş Camii
Hacı Derviş Camii; Kilis’in Merkez İlçesi, Büyükkütah Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım sağlanmaktadır.
Cami, Abdullah oğlu Hacı Mustafa tarafından yaptırılmıştır. Kıbleye paralel uzanan bir harimi ve son cemaat yeri gibi bölümleri olan cami dikdörtgen planlıdır.Üç kemerli son cemaat yeri çapraz tonozlarla örtülmüştür. Kemerler ile çapraz tonozlar ortada ve yanlarda bulunan ayaklara binmektedir.
Mihrabı ve minberi hakkında bilgi yoktur. Harimin batı yönünde olan minarenin kaidesi kare planlı, köşeleri pahlıdır. Günümüze kaidesi ile gövdesinin bir kısmı kalmıştır. Harimi üçer eyvanla genişletilmiş cami, çapraz tonozlarıyla örtülü kıbleye uzanan tek sahınlı harimiyle özgün bir örnektir.
Kilis’te inanç turizmi kapsamında en eskisi 7. Yüzyılda inşa edilen Ulucami olmak üzere çok sayıda tarihi cami bulunmaktadır. Osmanlı kayıtlarına göre şehirde 55 cami, 10 mescit yer almaktadır. 11 cami ve 2 mescit orijinal şekliyle ayakta kalabilmiş, 13 cami çeşitli tarihlerde restore edilerek orijinalliğini kaybetmiş, 31 tanesi ise ortadan kalkmıştır.
Günümüze kadar ayakta kalabilen Osmanlı dönemi öncesi camiler; Ulu Cami, Alacalı Akcurun ve Ali Çavuş camilerdir. Bu dönemde yapılan camilerden Ali Çavuş Camisi’nin sadece adı kalmıştır. Alacalı Cami ise sonradan yapılan müdahalelerle özgünlüğünü kaybetmiştir. Bu dönemden orijinalliğini muhafaza ederek günümüze kadar ayakta kalabilen yalnızca Ulu Cami ve Akcurun Camisi’nin minaresidir. Kilis’te ayakta kalabilen diğer yapılar Osmanlı ve Cumhuriyet devrinde yapılan eserlerdir.
Osmanlı Devleti zamanında yapılan Camiler şunlardır: Tekke (Tekye), Hacı Derviş , Kadı, Muallâk (Hasan Bey Camisi), Hindioğlu, Çalık, Pirlioğlu, Hasan Attar, Zeytinli, Şeyh Camisi, Cüneyne, Şeyh Hilal (Şeyh Ahmet Camisi), Şeyh Süveden (Hacı Özbek Camisi), Tabakhane, Murtaza Ağa, Şeyh Süleyman (Şeyhler Camisi), Kürtler, Mehmet Paşa ve Minaresiz Şeyh Efendi Tekkesi (Nakşibendî Tekkesi).
