Erzurum: Fetih Camii (Demirciler Kilisesi)
Fetih Camii (Demirciler Kilisesi); Erzurum’un Yakutiye İlçesi, Alipaşa Mahallesi, Demirciler Caddesi üzerinde yer almaktadır. Yaya olarak ve şehrin farklı noktalarından toplu taşıma araçları ve özel araçlarla ulaşım sağlanmaktadır.
Kilisenin üzerindeki kitabesi yerinden söküldüğünden dolayı kesin tarihi bilinmemektedir. Ancak plan özellikleri, cephe düzenlemeleri ve kullanılan malzemeden dolayı yapının XVIII. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.6.1977 tarih ve A-601 sayılı kararı ile koruma altına alınmıştır.
Kilise doğu-batı istikametinde dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Kilise 22.50 x 14.00 m. boyutlarında, üç nefli bazilikal bir plana sahiptir. Kilisenin önünde iki katlı olarak düzenlenen narteks bölümü, iki sütun ile üç bölüme ayrılmıştır. Naos bölümü dört sütun ve apsis önündeki iki kare taşıyıcı ile üç nefe ayrılmıştır. Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Neflerin üzeri beşik tonozla örtülmüştür.
Yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanan sütunlar, kare kaideli, silindirik gövdeli ve kademeli genişleyen başlıklara sahiptir. Narteks ile naos arasındaki bağlantıyı kuran duvarın içerisine yerleştirilmiş merdivenle narteksin ikinci katına ulaşılmaktadır. Kilisenin doğusunda içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak yapılmış olan üçlü apsis düzenlemesi yer almaktadır.
Yapının batı cephesindeki narteks bölümü iki katlı düzenlemeye sahip olup alt kat iki sütun ile üç bölüme ayrılmıştır. Üç kemerli narteksin yanları kapalıdır. Bu cephede üç pencere açılmış olup, ortadaki küçük yanlardaki büyük olarak yapılmıştır. Kilisenin kuzey ve güney cepheleri beş duvar payesi ile dört bölüme ayrılmıştır. Her iki cephede de dikdörtgen tarzda yuvarlak kemerli alınlıkları olan üç pencereye yer verilmiştir.
Doğu cephesindeki apsislerden ortadakinde üç, yanlardakilerde ise birer mazgal pencere açılmıştır. Freskolardan oluşan süslemelerin tamamına yakını kilisenin iç kısmında toplanmıştır. Kilisedeki en önemli fresko, naos kısmında beşik tonozun ortasında yer alan pantokrator İsa tasviridir. Pantokrator İsa tasvirinde İsa’nın sağ eli ile takdis yapması, sol elinde İncil’in bulunması gerekirken, bu kompozisyonda İncil yoktur.
İsa’nın başını çevreleyen halenin içerisinde İsa’nın (XC-IC ) monogramları bulunmaktadır. Kilisenin tonozlarında, sütun gövde ve başlıklarında, bitkisel ve geometrik süslemelerin varlığı kalan izlerden anlaşılmaktadır. Yapıda malzeme olarak kesme taş ve moloz taş birlikte kullanılmıştır. Köşelerde, duvar payelerinde, kemerlerde ve pencerelerde kesme taş, diğer yüzeylerde moloz taş kullanılmıştır.
Günümüzde Fethiye Camii olarak kullanılan kilise, 1997 de camiye dönüştürülürken bir takım değişiklikler yapılmış, güney duvarına mihrap nişi yerleştirilerek içerisine bir de minber konulmuştur. İçerisindeki freskolarm zarar görmemesi için ahşap levhalarla kapatılarak koruma altına alınmıştır.
