Anaksagoras Kimdir? Öğretileri

MÖ 500 yılında Klazomenai’de (bugünkü Urla yakınları) dünyaya gelen Anaksagoras (Anaxagoras), MÖ 428 yılında hayatını kaybetmiştir. Anaksagoras, uzun yıllar Atina’da yaşamıştır.

Haber Merkezi / Anaksagoras, Presokratik filozoflar arasında önemli bir yere sahiptir ve evrenin doğasını açıklamaya yönelik rasyonel bir yaklaşım geliştirmiştir.

Anaksagoras, bilimsel düşüncenin erken öncülerinden biri olarak kabul edilir ve özellikle kozmoloji, astronomi ve metafizik alanlarında katkılarıyla tanınmaktadır.

Anaksagoras, Atina’da Perikles’in çevresinde bulunmuş, ancak dindarlığa aykırı görüşleri nedeniyle yargılanıp sürgüne gönderilmiştir.

Anaksagoras’ın öğretileri

Evrenin nasıl oluştuğunu ve işlediğini açıklamaya odaklanan Anaksagoras’ın temel fikirleri:

Her Şeyde Her Şey İlkesi: Anaksagoras, evrendeki her şeyin, her şeyin bir parçasını içerdiğini savunmuştur. Ona göre, hiçbir şey yoktan var olmaz ya da tamamen yok olmaz; her şey zaten var olan “tohumlar” (spermata) ya da temel parçacıklardan oluşmaktadır.

Bu tohumlar, sonsuz sayıda, bölünmez ve niteliksel olarak farklıdır (örneğin, et, kemik, su, ateş gibi). Her maddede bu tohumların bir karışımı bulunur, ancak belirli bir maddenin özelliği, o maddede hangi tohumun baskın olduğuna bağlıdır.

Nous (Zihin): Anaksagoras, evrenin düzenini sağlayan bir ilke olarak Nous’u (akıl ya da zihin) öne sürmüştür. Nous, evrendeki tüm hareketi başlatan ve düzeni sağlayan, maddi olmayan, saf, ebedi ve sınırsız bir güçtür.

Diğer tüm maddelerden farklı olarak, Nous yalnızca kendisiyle karışıktır ve kendi kendine hareket eder. Bu kavram, felsefede teleolojik (amaçsal) bir açıklamanın erken bir örneğidir ve evrendeki düzeni açıklamak için kullanılan ilk “akılcı” ilkedir.

Evrenin Oluşumu (Kozmoloji): Anaksagoras’a göre, evren başlangıçta kaotik bir karışım halindeydi ve her şey birbirine karışmış durumdaydı. Nous, bu kaosu harekete geçirerek bir döngü (vorteks) oluşturmuş ve bu döngü sayesinde maddeler ayrışarak evrenin düzeni ortaya çıkmıştır. Örneğin, yıldızlar, gezegenler ve dünya bu ayrışma sürecinin sonucudur.

Astronomik ve Bilimsel Görüşler: Anaksagoras, dönemin standart inançlarına meydan okuyan bilimsel açıklamalar getirmiştir:

Gök cisimleri: Anaksagoras, Güneş’in dev bir ateş topu, ayın ise dünyadan yansıyan ışığı aldığını savunmuştur. Ayın yüzeyindeki kraterleri ve dağları açıklamış, ay tutulmalarını gölgelenme ile izah etmiştir.

Meteorlar: Anaksagoras, gökyüzünden düşen bir meteorun (MÖ 467’de düşen bir göktaşı) gök cisimlerinin maddi olduğunu kanıtladığını belirtmiştir.

Dünya: Anaksagoras, Dünya’nın düz olduğunu düşünmüş, ancak gök cisimlerinin dünya etrafında döndüğünü savunmuştur.

Değişim ve Karışım: Anaksagoras, değişimi ve oluşumu, tohumların yeniden düzenlenmesi ve karışımıyla açıklamıştır. Örneğin, bir bitkinin büyümesi, topraktaki tohumların yeniden düzenlenmesiyle gerçekleşir. Bu, Anaksagoras’ın “her şeyde her şey” ilkesine dayanmaktadır.

Anaksagoras’ın önemi

Bilimsel düşünceye katkı: Anaksagoras, doğa olaylarını mitolojik açıklamalar yerine akılcı ve mekanik süreçlerle açıklamaya çalışarak bilimsel düşüncenin gelişimine katkıda bulunmuştur.

Nous Kavramı: Nous, felsefede akıl ya da bilinçli bir düzenleyici ilkenin ilk kez açıkça tanımlanmasıdır ve sonraki filozoflar (özellikle Aristoteles) üzerinde etkili olmuştur.

Atina’daki Etkisi: Anaksagoras, Atina’da felsefi düşünceyi yaygınlaştırmış ve Sokrates, Platon gibi filozoflar üzerinde dolaylı etkiler bırakmıştır. Ancak, gök cisimlerinin ilahi değil maddi olduğunu savunduğu için “dinsizlik” suçlamasıyla yargılanmış ve Lampsakos’a sürgüne gönderilmiştir.

Parmenides ve Herakleitos ile İlişkisi: Anaksagoras, Parmenides’in değişmez varlık fikrine karşı çıkarak değişimi açıklamış, ancak Herakleitos’un akış felsefesinden farklı olarak değişimi tohumların karışımıyla rasyonel bir şekilde tanımlamıştır.

Anaksagoras’ın eserleri günümüze yalnızca parçalar halinde ulaşmıştır, ancak fikirleri Aristoteles, Platon ve diğer antik kaynaklar aracılığıyla bilinmektedir.

Evrenin akılcı bir ilkeyle (Nous) düzenlendiğini savunan ve doğa olaylarını bilimsel bir bakış açısıyla açıklayan Anaksagoras, Presokratik felsefenin en önemli figürlerinden biridir.

Anaksagoras’ın öğretileri, hem felsefi hem de bilimsel düşüncenin gelişiminde köprü görevi görmüştür.