Ferekidis Kimdir? Teorik Çalışmaları

MÖ 6. yüzyıl civarında Siros Adası’nda dünyaya gelen Ferekidis’in yine aynı yüzyıl civarında Manisa veya Efes’te hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Ferekidis’in hayatı hakkında kesin bilgiler sınırlıdır ve kaynaklar çelişkilidir.

Haber Merkezi / Ferekidis, modern anlamda bir düşünür olmasa da, felsefi ve mitolojik düşünceleriyle presokratik filozoflar ile mitoloji arasında bir köprü oluşturmuştur. İşte Ferekidis hakkında temel bilgiler ve teorileri:

Düşünür Pittakos’un (Midillili Pittacus) öğrencisi olduğu veya Fenike kaynaklarından kendi kendine öğrenim gördüğü öne sürülen Ferekidis, Pythagoras (Pisagor) ile ilişkilendirilmiş, onun konuşmalarını dinlediği ve hatta hocası olduğu iddia edilmiştir.

Bazı kaynaklar Ferekidis’i Antik Yunan’ın Yedi Bilge’sinden biri sayar, ancak genellikle bir nesil sonra yaşadığı düşünülmekteedir.

Ferekidis, doğa, evren ve tanrılar üzerine yazdığı Pentemychos (Beş Oyuk) veya Heptamychos (Yedi Oyuk) adlı nesir eseriyle tanınmaktadır. Bu eser, felsefi düşünceleri şiir yerine nesir formatında yazan ilk çalışma olarak kabul edilmektedir. Eserin çoğu kaybolmuş, sadece birkaç alıntı ve bir Mısır papirüsündeki fragman günümüze ulaşmıştır.

Kozmogoni ve üç tanrısal ilke: Ferekidis’in kozmogonisi, evrenin oluşumunu üç temel ilkeye dayandırır:

Kronos (Zaman): Evrenin yaratıcı gücü ve düzeni.
Zas (Zeus, Yaşam): Diriliğin ve yaşamın kaynağı.
Kythonie (Chthonie, Yeryüzü): Yeryüzünü biçimlendiren ilke.

Bu ilkeler önsüz ve sonsuzdur. Kronos, yeryüzünün içindeki oyuklarda dört elementi ve diğer tanrıları yaratır. Zas, ejderha Ophion’u bir savaşta yenerek Okeanos’a atar ve Dünya’yı (Gê) yönetir. Kythonie ile evlenerek yeryüzünü şekillendirir.

Ferekidis’in kozmogonisi, Hesiodos’un mitolojik Teogoni’si ile presokratik filozofların doğa temelli açıklamaları arasında bir geçiş oluşturmaktadır. Ferekidis, evrenin oluşumunu mitolojik ama sistematik bir şekilde açıklamıştır.

Yeryüzü merkezli evren: Ferekidis, yeryüzünü evrenin merkezi olarak görmüştür. Yeryüzü önce ortaya çıkmış, çevresindeki varlıklar ise zamanla ve belirli sürelere göre biçimlenmiştir.

Evrenin oluşumunda sevgi (eros), varlıkları birleştiren ve uzlaştıran bir ilke olarak rol oynamaktadır. İyi ve kötü güçler arasında bir savaş olmuş, iyiler üstün gelerek kötüleri okyanusun dibine göndermiştir. Bu görüş, daha sonra Ptolemaios tarafından geliştirilmiştir.

Ruhun ölümsüzlüğü ve reenkarnasyon: Ferekidis, ruhun ölümsüz olduğunu ve bir bedenden diğerine geçtiğini (metempsikozis) savunmuştur. Bu fikir, Hint felsefesindeki ruh göçü inancından etkilenmiş olabilir.

Bu düşünceyi Pythagoras’a aktardığı ve Orfizm ile Pythagorasçılık üzerinde etkili olduğu düşünmektedir.

Doğa ve teoloji: Ferekidis, doğa olaylarını ve evreni mitolojik unsurlarla açıklamış, ancak bunları sistematik bir çerçeveye oturtarak geleneksel mitolojiden kısmen uzaklaşmıştır.

Aristoteles, onu dünyayı sistematik olarak açıklamaya çalışan ilk düşünürlerden biri olarak değerlendirirken, Plutarkhos gibi bazı düşünürlerde onu teolog (tanrıbilimci) olarak sınıflandırmıştır.

Ferekidis, mitoloji ile felsefi düşünce arasında bir köprü kurarak presokratik filozoflara zemin hazırlamıştır. Kozmogonisi, sevgi (eros) ilkesini varlıkların birleştirici gücü olarak tanımlaması ve ruh göçü kavramı, sonraki filozoflar (Empedokles, Platon, Pythagoras) üzerinde etkili olmuştur.

Nesir formatında yazan ilk düşünür olarak, felsefi yazı geleneğinin başlangıcına katkı sağlamıştır.

Orfizm ve Pythagorasçılık gibi akımların teogonik (tanrıbilimsel) ve reenkarnasyon fikirlerini etkilediği düşünülmektedir.

Not: Bazı kaynaklarda Ferekidis’in Miletos’ta yaşadığı ve Eleat Okulu’nun kurucularından biri olduğu iddia edilse de (örneğin, “Bir Şey Var” adlı eseriyle varlık teorisi geliştirdiği söylenir), bu bilgiler doğru değildir ve başka bir filozofla (muhtemelen Parmenides) karıştırılmıştır.

Ferekidis, Eleat Okulu’yla değil, mitografik ve kozmogonik düşünceleriyle tanınmaktadır.