Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi; Sivas’ın Merkez İlçesi, Çarşıbaşı Mahallesi, Harbaşı Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Ziya Bey Kütüphanesi, Mütevellioğlu Yusuf Ziya Başara tarafından 1908 yılında kendisi otuz sekiz yaşında iken şahsi gayretleri ile özel kütüphane olarak kullanılmak üzere yapılmıştır. Bina, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ortaya çıkan Batılılaşma hareketleri sonucu Geç Osmanlı Mimari yapı tarzına aittir. Geç Osmanlı devrin eserleri, soğuğa ve sıcağa dayanıklı kesme taşlarla yapılmıştır.
Kütüphaneyi yaptırmak için Ziya Bey Tuzla hisselerinden gelen nakit parayı kullanmış, 1906 yılında yapılmaya başlanan bina, 1.5-2 yıl gibi kısa zamanda bitirilmiştir. Kütüphâne , 1908 yılında kurulmuş olup belki de emsâlinin en genci durumundadır. Kütüphâne olarak yapılmış özel ve müstakil bir binâya sahip oluşuyla , Türkiye’nin en şanslı birkaç kütüphanesinden birisi özelliğine sahiptir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Ziya Bitik Evi olarak anılmıştır. 1943 yılında Ziya Bey’in ölümünden sonra vasiyeti gereği kütüphanesinin yönetimi büyük oğluna bırakılmıştır. Alt kattaki altı dükkandan alınan kira ile bir memur tutulmuş ve kitaplığa kitap temin edilerek her türlü gideri karşılanmıştır. Ziya Bey döneminde kütüphanede bulunan kitap sayısı 3000 civarında idi. 13 Mart 1978 yılına kadar özel mülk olarak devam eden bina, bu tarihten sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü’nce eski eser kabul edilmiştir. Kütüphane 7 Nisan 1980 yılında kamulaştırılmıştır.
Kütüphane 1981-82 yılında Kültür ve Turizm Müdürlüğünce onarıma alınarak 1983 ‘ de tamamlanmış, alt kattaki altı dükkanın yeri Güzel Sanatlar Galerisi , üst katı da yine ihtisas kütüphanesi olarak düzenlenmiştir. Tasnif ve diğer teknik işlemlerle yürütülen yoğun bir çalışma döneminden sonra 16 Nisan 1985 tarihinde okuyucu hizmetine açılmıştır. Sivas Valiliği İl Özel İdaresi tarafından 2005-2006 yıllarında tekrar bakım onarımı yapılarak 2006 Temmuz ayında okuyucu hizmetine açılmıştır.
Yusuf Ziya Bey Kimdir?
Yusuf Ziya Bey, Hicri 1284, (1869.M) yılında Sivas’ da dünyaya gelmiştir. Babası Sivas eşrafından Mütevellioğlu Mahmut Efendi, annesi Rukiye Hanım’dır. Ziya Bey iyi bir eğitim almıştır. Mekteb-i İbtidai , Mekteb-i Rüştiye ve Medrese tahsili yapmıştır. Mekteb-i Rüştiyeyi bitirdikten sonra Sivas Mektubi Kalemine girmiş ve mümeyyizliğe kadar yükselerek on üç yıl bu görevde kalmıştır. Daha sonra mektupçuluk ve kaymakamlık vekaletlerinde, Milli Eğitim ve Evkaf Müdürlüğü ile üyeliklerinde, Sivas Mekteb-i Sanayi (Sanat Okulu) öğretmenliği ve müdürlüğünde , Vilayet İaşe Müdürlüğünde bulunmuş, yine Koyulhisar ve Divriği’ de memurluk yapmış, Sivas Vilayet Gazetesi’nde muhabir olarak çalışmıştır.
1902 yılında Hicaz Demiryolu için yardım toplama kampanyasında gösterdiği başarıdan dolayı madalya almış, daha sonra Sivas Vilayet Meclisi’nde Hamidiye- Hicaz Demiryolu Komisyonunda görev yapmıştır. Yusuf Ziya Bey, Meşrutiyet döneminde Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Mebusanlık , Cumhuriyet yıllarında 23 Nisan 1920 yılında Sivas milletvekili seçilmiş TBMM’de yedi dönem milletvekillik yapmıştır. Ziya Bey, arkasında kendisinin hayırla yad edilmesini sağlayan bir kütüphane bırakarak 19 Temmuz 1943 senesinde seksen yaşında zatürreden vefat etmiştir.
