image

Sosyal Güvenlik Sistemleri: Güvencenin Adaleti Kime İşliyor?

0

Sosyal güvenlik sistemleri adil olacaksa, sınıf temelli ayrımların görünmez duvarlarını aşmak zorunda. Güvence, herkes için güvence olduğunda toplumun ortak paydasına dönüşür.

Haber Merkezi / Sosyal güvenlik, modern devletin vatandaşına sunduğu en temel güvence olarak kabul edilir. Ancak bu güvence, her vatandaşa eşit ulaşır mı?

Gelir düzeyine, mesleğe, hatta yaşanılan bölgeye göre değişen uygulamalar, sosyal güvenlik sistemlerinin giderek daha görünür hâle gelen sınıf temelli ayrımlar ürettiğini gösteriyor.

Bugün sosyal güvenlik yalnızca bir dayanışma mekanizması değil; aynı zamanda gelir adaletsizliğini ya iyileştiren ya da derinleştiren politik bir araç.

Sigorta sistemlerinin büyük bölümü prim esaslıdır: Ne kadar ödersen, o kadar hak elde edersin. Bu model kâğıt üzerinde adil görünür; fakat gerçek hayatta düşük gelirli çalışanların aynı hakları elde etmesi neredeyse imkânsızdır.

Düşük ücret, düzensiz çalışma ve kayıt dışılık, prim ödemelerini kesintiye uğratır. Bunun sonucunda:

Emeklilik yaşı uzar,
Emekli maaşı düşer,
Sağlık hizmetlerine erişim kısıtlanır,
Riskli işlerde çalışanların korunması zayıflar.

Yani sosyal güvenlik sistemi, en kırılgan gruplar için güvence olmaktan çok, sınırlı bir “erişim imkânı” hâline gelir.

Aynı yasal çatı altında çalışan iki kişi düşünün:

Biri ofis ortamında, düzenli çalışma saatleriyle, özel sağlık sigortası desteğiyle işini sürdürüyor.
Diğeri ağır ve tehlikeli işlerde, meslek hastalığı riski yüksek bir ortamda çalışıyor.

Bu iki kişi aynı prim oranlarına tabi olsa bile yaşam beklentileri, sağlık ihtiyaçları ve iş güvenliği riskleri tamamen farklıdır. Fakat sistem, bu farkı gözetmez.

Sonuç: Güvencenin yükünü en fazla taşıyan kesim, en az fayda sağlayan kesim olur.

Özel sağlık sigortaları ve bireysel emeklilik sistemleri, gelir seviyesi yüksek gruplar için ek bir güvenlik kalkanı oluşturuyor. Ancak bu kalkan, toplumdaki ayrım çizgilerini daha da keskinleştiriyor. Çünkü yüksek gelirli kesim “çifte güvenceden” yararlanırken, düşük gelirli kesimde kamu hizmetleri tek seçenek olarak kalıyor.

Bu durum, “iki katmanlı sosyal güvenlik sistemi” denen yapıyı doğuruyor:

Üst katman: Parası olanın daha kaliteli ve hızlı hizmet alabildiği özel sigorta alanı.

Alt katman: Kamu kaynaklarına bağımlı, kalabalık, gecikmeli, sınırlı hizmetler.

Sosyal devlet ilkesi için oldukça kırılgan bir tablo.

Sistemin en zayıf halkaları: Kadınlar, gençler ve göçmenler

Sınıf temelli ayrımlar, toplumsal eşitsizliklerle birleştiğinde daha da görünür hâle geliyor:

Kadınlar, işgücüne geç giriş ve kesintili çalışma nedeniyle prim biriktirmekte zorlanıyor.

Gençler, güvencesiz işler ve kısa süreli sözleşmelerle sisteme tutunamıyor.

Göçmenler, kayıt dışı çalışmanın en yoğun görüldüğü kesim olarak haklardan en çok mahrum kalanlar arasında.

Bu gruplar, sistemin “güvence” değil “belirsizlik” ürettiği sosyoekonomik halkalar hâline geliyor.

Çözüm var mı?

Sosyal güvenlik sistemlerinin sınıfsal farkları kapatması için birkaç temel yaklaşım öne çıkıyor:

Prim yerine hak temelli modellerin güçlendirilmesi,
Düşük gelirli çalışanlar için devlet destekli prim katkıları,
Özel sigorta ve kamu hizmetleri arasındaki uçurumun daraltılması,
Tehlikeli işlerde çalışanlar için risk temelli farklılaştırılmış koruma,
Kayıt dışıyla mücadele ve güvenceli istihdamın teşviki.

Bu adımlar, sosyal güvenliğin toplumsal bir barış mekanizması olarak güçlenmesini sağlayabilir.

Sosyal güvenlik, bir toplumun kendine verdiği en önemli sözdür: “Düştüğünde seni tutacağım.”

Ancak bu söz bugün herkes için aynı güçte söylenmiyor. Kimileri düşmeden yakalanırken, kimileri çoktan zemine çarpmış oluyor.

Eğer sosyal güvenlik sistemleri gerçek anlamda adil olacaksa, sınıf temelli ayrımların görünmez duvarlarını aşmak zorunda. Çünkü güvence, ancak herkes için güvence olduğunda toplumun ortak paydasına dönüşür.

Paylaşın

Teknoloji: Yeni Süper Güç Mü, Yeni Sermaye Kalkanı Mı?

0

Teknoloji, en belirleyici gücü haline gelirken, dijitalleşme, yapay zeka ve biyoteknoloji gibi alanlardaki ilerlemeler, hem uluslararası ilişkileri hem de ekonomik yapıyı temelden sarsıyor.

Haber Merkezi / Peki, bu muazzam güç bir avuç ülkeye yeni bir süper güç statüsü mü kazandırıyor, yoksa küresel sermayenin eşitsizlikleri derinleştiren yeni bir kalkanı mı oluyor?

Günümüz dünyasında güç dengeleri yeniden kuruluyor. Fakat bu kez sahnedeki aktörler tanklar, ordular ya da dev diplomatik hamleler değil; algoritmalar, veri merkezleri ve küresel teknoloji firmaları.

21. yüzyılın en güçlü ülkelerine bakıldığında, sınırları haritalarda değil, sunucu odalarında çizilmiş bir dünyayla karşılaşıyoruz. Yapay zeka, kuantum hesaplama, biyoteknoloji ve uzay teknolojileri üzerinde söz sahibi olan uluslar, sadece ekonomik avantaj değil, aynı zamanda kültürel ve politik etki alanı oluşturuyor.

Bugün ABD–Çin rekabetini belirleyen en önemli unsurlar, ticaret anlaşmalarından çok çip üretimi, yapay zeka patentleri ve 5G altyapıları.

Teknoloji artık sadece bir araç değil; uluslararası ilişkilerin yeni süper gücü.

Bir yandan da teknoloji, dev şirketler için eşi görülmemiş bir güç zırhına dönüşmüş durumda.

Google, Amazon, Apple, Microsoft ve benzeri şirketler, topladıkları veri miktarıyla pek çok devletten daha fazla bilgiye sahip. Sadece ekonomik bir dominasyon değil; kullanıcı davranışlarını yönlendirebilme, pazarları şekillendirebilme ve hatta kamuoyu algısını etkileyebilme kapasitesine sahipler.

Bu nedenle teknoloji aynı zamanda yeni bir sermaye kalkanı. Kapitalin 20. yüzyıldaki en büyük gücü para ve üretimken, 21. yüzyıldaki en stratejik sermaye kalemi veri.

Ulus devletler mi güçlenecek, şirket devletler mi?

Devletler için büyük ikilem şu: Teknolojik inovasyonun ekonomik getirilerine ihtiyaç duyarken, bu gücün denetimsiz büyüdüğünde kontrol edilemez bir yapıya dönüşmesi endişe yaratıyor.

Bugün sosyal medya platformlarının seçimlere etkisi tartışılırken, yarın otonom silah sistemlerini yöneten algoritmaların karar verme süreçleri tartışılacak.

Teknoloji çoğu ülkede artık bir güvenlik meselesi.

Teknoloji bir süper güç yaratırken, aynı zamanda eşitsizlikleri de görünmez hızla büyütüyor.
Yüksek teknoloji üreten ülkeler ve şirketler zenginleşirken, diğerlerinin payı giderek azalıyor. Yapay zekâ otomasyonu, milyonlarca iş kolunu dönüştürürken gelir dağılımı uçurumu büyüyor.

Bu durum, teknolojiyi sadece ekonomik bir güç değil, aynı zamanda sosyal bir sınav hâline getiriyor.

Teknoloji hem insanlığın en büyük ilerleme aracı hem de yeni güç mücadelelerinin merkezinde duran bir kalkan.
Bugün atılan her adım, geleceğin güç dengelerini belirliyor.

Bir dünya düşünün:

En stratejik kaynak petrol değil, veri.
En kritik sınır çizgisi toprak değil, siber alan.
En etkili aktör ordu değil, algoritma.

Bu nedenle teknoloji hem yeni süper güç hem de yeni sermaye kalkanı. Soru şu: Bu gücü kim nasıl kullanacak?

Ve belki de daha önemlisi…
Bu güç, kimin lehine, kimin aleyhine işleyecek?

Paylaşın

Asgari Ücret 6 Bin 574 Lira Eridi

0

22 bin 104 lira olarak belirlenen asgari ücretin alım gücü, on bir aylık süre içerisinde 6 bin 574 lira eridi ve asgari ücretin reel değeri 15 bin 530 liraya geriledi.

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) Kasım ayı enflasyon bültenini yayımladı.

Bültende, asgari ücretlinin yılbaşından bu yana yaşadığı kaybın 6 bin 574 TL’ye ulaştığı bildirildi. TÜİK’in açıkladığı yüzde 31,07’lik yıllık TÜFE oranının ardından yayımlanan raporda, düşük gelirli kesimlerin yaşadığı geçim sıkıntısının derinleştiğine dikkat çekildi.

TÜİK verilerine göre Kasım ayında tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık yüzde 0,87 arttı. Yıllık bazda artış yüzde 31,07, 12 aylık ortalamalara göre ise yüzde 35,91 olarak gerçekleşti. Gıda fiyatlarındaki yıllık artış ise yüzde 27,44 oldu.

Raporda, asgari ücretin satın alma gücünde yaşanan düşüşün belirgin hale geldiği ifade edildi. Ocak ayında 22 bin 104 TL olarak belirlenen net asgari ücretin, yılın 11. ayı itibarıyla enflasyon karşısındaki kaybı 6 bin 574 TL olarak hesaplandı. DİSK-AR, “Baz etkisiyle enflasyonun artış hızı yavaşlasa da fiyatlar düşmüyor, ücretliler her ay biraz daha yoksullaşıyor” değerlendirmesinde bulundu.

2003 bazlı TÜFE endeksi Kasım 2025 itibarıyla 3.483’e yükselirken, aynı bazlı gıda fiyatları endeksi 4.832 oldu. Buna göre genel fiyatlar 34,8 kat artarken, gıda fiyatları 48,3 kat yükseldi. Bu farkın özellikle düşük gelirli grupları daha fazla etkilediği ifade edildi.

DİSK-AR, düşük gelirli hanelerin bütçesinde gıdanın payının yüzde 30’a yaklaştığını, yüksek gelirli hanelerde ise bu oranın yüzde 13’ün altına indiğini aktardı.

Rapora göre en yoksul yüzde 20’lik kesimin bütçesinde gıdaya ayırdığı pay 2023’te yüzde 36,6 iken, 2024’te yüzde 30,4’e geriledi. Buna karşılık konut ve ulaştırma harcamalarının oranı yükseldi. Bu durum, düşük gelirli grupların temel ihtiyaçlarını karşılamada daha fazla zorlandığına işaret ediyor.

DİSK-AR, “Giderek gıdaya daha az pay kalıyor; bu, yaşam kalitesinin düşmesinin ötesinde temel ihtiyaçlara erişimin zorlaştığını gösteriyor” ifadelerine yer verdi.

Paylaşın

Gençler Neden Kendilerini Güvensiz Hissediyor?

0

Gençlerdeki suç korkusu, çoğu zaman suç oranlarındaki artıştan çok “algıdaki genişleme” ile açıklanıyor. Ancak bu korku, gençlerin yaşam tarzlarını, hareket özgürlüklerini ve sosyal ilişkilerini doğrudan etkiliyor.

Haber Merkezi / Son yıllarda gençler arasında belirgin şekilde yükselen “suç korkusu”, artık yalnızca istatistiklere yansıyan bir olgu değil; günlük yaşamın, dijital dünyanın ve toplumsal atmosferin şekillendirdiği karmaşık bir gerçeklik.

Peki gençler neden kendilerini her zamankinden daha güvensiz hissediyor?

Geleneksel medyanın yerini büyük ölçüde sosyal ağlar almış durumda. Artık her olay, saniyeler içinde binlerce genç tarafından izleniyor, paylaşılıyor, tartışılıyor. Videoya çekilen kavga anları, hırsızlık görüntüleri ya da sokak şiddeti, gençlerin zihinlerinde “tehdit her yerde olabilir” algısı oluşturuyor.
Uzmanlar, “algılanan güvenlik” ile “gerçek güvenlik” arasındaki farkın giderek açıldığını vurguluyor.

İşsizlik, eğitim maliyetleri, konut sorunları… Ekonomik tablo gençler için zaten yeterince ağır. Bu belirsizlik, gençleri kırılgan ve güvensiz hissettiren bir zemin hazırlıyor. Ekonomik stres, güvenlik kaygılarını da tetikliyor. “Düzensizlik” duygusu, günlük hayatta şiddet ve suç korkusuna dönüşebiliyor.

Büyük şehirlerde yaşam, kalabalık toplu taşıma, karanlık sokaklar, gece geç saatlerde ulaşım zorluğu gibi faktörlerle gençler için ekstra risk algısı yaratıyor. Özellikle kadın gençler, taciz ve takip edilme korkusunun gölgesinde günlük rutinlerine devam ediyor.

Kentsel dönüşümle birlikte ortaya çıkan sosyal kopukluklar da bu korkuyu besliyor. Mahalle aidiyeti azaldıkça güven duygusu da zayıflıyor.

Ebeveynlerin güvenlik endişesi, her ne kadar koruma amaçlı olsa da gençlere olumsuz şekilde geçiyor. Sürekli “dikkat et”, “gece yalnız çıkma”, “o bölge tehlikeli” uyarıları, özellikle ergenlik dönemindeki gençlerde tehdit algısını pekiştiriyor.

Uzmanlar, sürekli işlenen şiddet içeriklerinin gençlerde travmatik stres yarattığını belirtiyor. Bu durum, gençlerin dünyaya daha tehditkâr bir gözle bakmasına neden oluyor. Kontrol edemeyecekleri bir ortamda yaşadıklarını düşünmek, suç korkusunu daha da artırıyor.

Gerçek tehlike mi, büyüyen algı mı?

Gençlerdeki suç korkusu, çoğu zaman suç oranlarındaki artıştan çok “algıdaki genişleme” ile açıklanıyor. Ancak bu korku, gençlerin yaşam tarzlarını, hareket özgürlüklerini ve sosyal ilişkilerini doğrudan etkiliyor.

Dolayısıyla uzmanlar, hem medyanın hem de ailelerin sorumluluğuna dikkat çekiyor: Daha dengeli bir bilgilendirme ve gençlerin güven duygusunu destekleyen politikalar, korku dalgasını hafifletebilir.

Paylaşın

“Eski Dünya Düzeni Yıkıldı” Mı, Yoksa Kapitalizmin Çatlakları Mı Görünür Oldu?

0

Popüler politik söylemde sıklıkla tekrarlanan bir cümle var: Eski dünya düzeni yıkıldı. Bu ifade, çok önemli bir şeyi gizliyor: Yıkılan düzen değil, düzenin eşitsizlikleri taşıma kapasitesi.

Haber Merkezi / Kapitalist sistem, tarihsel olarak hiçbir zaman sabit bir düzen sunmamıştır; yalnızca krizler arasında soluklanan bir genişleme ve çöküş döngüsü sunmuştur. Dolayısıyla bugün tanık olunan şey, düzenin sonu değil, kapitalizmin kendi iç yasaları gereği ürettiği yeni bir çalkantı evresidir.

Karl Marx’ın çok açık bir şekilde söylediği gibi: Sermaye birikimi sonsuz büyüme ister, fakat bu büyüme kendi sınırlarına çarpar.

Bugün “düzenin yıkılması” diye sunulan durum, esas olarak sermaye birikiminin yeniden kriz noktasına gelmesidir:

Kar oranlarının düşme eğilimi,
Küresel tedarik zincirlerinin kırılganlaşması,
Emeğin giderek güvencesizleşmesi,
Devletlerin sermayeyi kurtarmak için üstlendiği devasa borçlar…

Bütün bunlar, kapitalizmin tarihsel bir çelişkisini yeniden görünür kılmaktadır: Üretim toplumsal, sahiplik ise özel.

Üretimin toplumsal niteliği ile mülkiyetin özel karakteri arasındaki bu çatışma derinleştikçe, düzen “çöküyor” gibi görünmektedir. Oysa çöküş, kapitalizmin kendisidir; düzen hala aynı düzen: Sermayenin egemenliği.

“Eski düzen” denilen şey aslında II. Emperyal Paylaşım Savaşı (Dünya Savaşı) sonrası sömürgeci güç dengelerinin adıdır. ABD’nin hegemonyası, dolar merkezli ekonomi, NATO’nun siyasal mimarisi…

Bugün bu yapı çözülüyor, ama bu çözülüş yeni bir özgürlük alanı değildir: Emperyalist rekabetin yeniden kızıştığı bir dönemin adıdır.

Sermaye sınıfının hegemonyası zayıfladığında, boşluğu barış değil, yeni bir paylaşım mücadelesi doldurur.

Lenin’in tarif ettiği emperyalizm evresi tam da budur: Sermayenin dünyayı aralarında yeniden paylaşma kavgası.

Bugün tanık olduğumuz çok kutupluluk, romantik bir “yeni düzen” değil; sermayenin yeni bir savaşım biçimidir.

Kapitalizmin çelişkisi yalnızca ekonomik değildir; teknolojik gelişme de bu çelişkiyi büyütmektedir. Yapay zeka, otomasyon, biyoteknoloji… Hepsi üretici güçleri tarihte görülmemiş bir noktaya taşımktadır.

Fakat Marksist bir gerçek var: Üretici güçler geliştikçe, mevcut üretim ilişkileri onları daha fazla sınırlamaya başlar.

Bugün yaşanan “düzen krizinin” asıl nedeni budur:

Teknoloji büyüyor,
Üretkenlik artıyor,
Toplumsal zenginlik katlanıyor,
ama emeğin payı küçülüyor, güvencesizlik yayılıyor, sermaye yoğunlaşıyor.

Zenginlik arttıkça yoksulluk derinleşiyorsa, mesele düzenin yıkılması değildir; üretim ilişkilerinin artık tarihsel misyonunu tamamlamış olmasıdır.

Kurumlara duyulan güvensizlik, işçilerin güvencesizliği, gençlerin umutsuzluğu, iklim krizinin faturasının emekçilere yıkılması…

Bunlar bir “düzen çöküşü” değil; kapitalizmin küresel ölçekte sınıf karakterinin görünür olmasıdır.

Kapitalizm yalnızca kriz üretmez; krizin maliyetini emekçilere ödetir.

Bugün “düzenin yıkılması” diye paketlenen şey, aslında ideolojik perdenin yırtılmasıdır. Sistem aynı sistem—sadece artık makyajsız.

Soru artık şudur:

Bu kriz, sermayenin kendini yeniden yapılandıracağı bir dönem mi olacak, yoksa kapitalist üretim ilişkilerinin tarihsel sınırına işaret eden bir eşik mi?

Marksist çerçeve şunu önerir: Kapitalizm kendi çelişkilerini çözemez; yalnızca erteler. Her erteleme, daha büyük bir patlama yaratır.

Dolayısıyla önemli olan “eski düzenin yıkılması” değil, yeni bir toplumsal düzenin kurulup kurulamayacağıdır.

Bu düzenin adı da, Marksist geleneğin yüz yıldır söylediği gibi bellidir: Toplumsal mülkiyete dayalı, emekçi sınıfların çıkarını önceleyen, eşitlikçi bir düzen.

Gerisi, sermayenin krizlerinin makyajlanmış versiyonlarıdır.

Paylaşın

“Bira Göbeği” Neden Kalp Krizi Riskini Artırıyor?

0

Son yıllarda özellikle erkeklerde yaygınlaşan “bira göbeği”, sadece estetik bir sorun olmaktan çıkıp ciddi bir “kalp krizi” risk faktörü olarak dikkat çekiyor.

Haber Merkezi / Kardiyologlar, karın bölgesinde biriken yağın diğer bölgelerdeki yağlanmadan çok daha tehlikeli olduğuna vurgu yapıyor.

Uzmanlara göre “bira göbeği” olarak adlandırılan görünüm, aslında viseral yağlanmanın bir sonucu. Karın içi organları çevreleyen bu yağ türü, metabolik açıdan son derece aktif ve vücutta sürekli bir iltihaplanma hali yaratıyor. Bu durum, damar duvarlarını zayıflatıyor ve damar sertliğini hızlandırıyor.

Viskeral yağ, karaciğer üzerinde doğrudan baskı oluşturduğu için özellikle kötü kolesterol (LDL) ve trigliserit seviyelerinde artışa, iyi kolesterol (HDL) düzeylerinde ise düşüşe yol açıyor. Ayrıca bu yağlanma insülin direncini tetikleyerek tip 2 diyabet riskini de artırıyor. Tüm bu faktörler, kalp krizi ihtimalini ciddi biçimde yükseltiyor.

Uzmanlar, düzenli bira tüketiminin hem yüksek kalorili olması hem de karaciğer yağlanmasını artırması nedeniyle riskin daha da büyüdüğünü belirtiyor. Alkol; kolesterol dengesinin bozulması, tansiyon yükselmesi ve metabolizmanın yavaşlaması gibi etkiler yoluyla kalp damarlarını olumsuz etkiliyor.

Kardiyoloji dernekleri, erkeklerde 102 cm’nin, kadınlarda ise 88 cm’nin üzerindeki göbek çevresi ölçümlerinin kalp krizi riskiyle güçlü bir bağlantıya sahip olduğunu hatırlatıyor.

Yetkililer, “Bira göbeği yalnızca fazla kilonun değil, organları tehdit eden iç yağlanmanın göstergesi” diyerek vatandaşları uyarıyor.

Paylaşın

Hava Kirliliği Bir Sonraki Sağlık Krizi Mi?

0

Hava kirliliği, artık çevre sorunu olmanın çok ötesinde. Kalp krizi oranlarından çocukların okul başarısına kadar hayatın her alanına nüfuz eden bir halk sağlığı kriziyle karşı karşıyayız.

Haber Merkezi / Dünya, pandemilerin gölgesinden yeni çıkmışken, ufukta daha sessiz ama bir o kadar yıkıcı bir tehdit beliriyor: hava kirliliği.

Görünmez, çoğu zaman fark edilmeyen ve etkileri yıllara yayılan bu sorun, uzmanlara göre “bir sonraki büyük sağlık krizi” olma yolunda hızla ilerliyor. Üstelik bu kez tek bir virüs değil, hepimizin soluduğu hava problemli.

Hava kirliliği, kentlerin üzerinde asılı duran gri bir sis kadar basit bir görüntüden ibaret değil. Solunan her partikül, insan vücuduna mikroskobik bir saldırı anlamına geliyor. Uzman raporlarına göre ince partikül maddeler (PM2.5), kalp hastalıklarından çocuklarda gelişim geriliklerine kadar geniş bir yelpazede sağlık riskleri yaratıyor.

Daha çarpıcı olan ise şu: Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre bugün dünyada neredeyse 10 kişiden 9’u sağlıksız hava soluyor. Başka bir deyişle, sorunun coğrafi sınırı yok; zengin ya da yoksul fark etmiyor. Hepimiz aynı havayı paylaşıyoruz.

Büyük şehirlerde manzara daha da karanlık. Artan betonlaşma, trafik yoğunluğu, düşük kaliteli fosil yakıtlar ve endüstriyel faaliyetler, milyonlarca insanı kronik risk altına sokuyor.

Bugün İstanbul’dan Pekin’e, Delhi’den Los Angeles’a kadar birçok metropol, yılın belli dönemlerinde zehirli gazlarla kaplanıyor. Çocuklar sabah okula giderken, yetişkinler işe koşarken farkında olmadan ağır metal ve toksinlerle dolu bir havayı soluyor.

Bu tablo, “kentsel yaşamın bedeli” olarak normalleştirilmeye çalışılsa da, aslında ağır bir sağlık faturası çıkarıyor.

Hava kirliliği yalnızca bireyin sağlığını tehdit etmiyor; ülkelerin ekonomilerini de sessizce kemiriyor.

Artan hastalık yükü, iş gücü kaybı, sağlık harcamaları ve üretkenlik düşüşü, ekonomilerin omurga noktalarına zarar veriyor. Bazı ülkelerde hava kirliliğinin toplam ekonomik yükü, yıllık GSYH’nin yüzde 5’ine kadar çıkabiliyor.

Yani kirli hava sadece nefesimizi değil, bütçemizi de tüketiyor.

Aslında “hava kirliliği yeni bir kriz mi?” sorusu bile iyimser. Çünkü bu kriz yeni değil; yalnızca uzun süredir görmezden geliniyor. Sağlık sistemleri COVID-19’la mücadele ederken, hava kirliliğinin neden olduğu ölümler sessizce sürmeye devam etti.

Fark şu ki pandemi bir sabah uyandığımızda patladı; hava kirliliği ise her gün soluduğumuz, kronik ve derinleşen bir tehlike.

Bilim insanlarına göre çözüm, karmaşık olduğu kadar mümkün:

Fosil yakıt kullanımının azaltılması,
Yeşil ulaşım politikaları,
Yenilenebilir enerji yatırımları,
Kent içi planlamada “hava sağlığı” kriterinin uygulanması,
Endüstriyel emisyon denetimlerinin güçlendirilmesi.

Fakat tüm bu adımlar politik kararlılık gerektiriyor. Sorun da tam burada düğümleniyor. Ekonomik kaygılar, sanayi baskısı ve kısa vadeli siyasi hesaplar, temiz hava politikalarını çoğu zaman geri plana itiyor.

Hava kirliliği, artık çevre sorunu olmanın çok ötesinde. Kalp krizi oranlarından çocukların okul başarısına kadar hayatın her alanına nüfuz eden bir halk sağlığı kriziyle karşı karşıyayız.

Eğer bugün harekete geçilmezse, yarının manşetleri belki de şöyle olacak: Görmezden Gelinen Tehlike Dünyayı Nefessiz Bıraktı.

Kısacası, soluduğumuz hava sessiz ama en etkili hatırlatıcı: Bir kriz kapıda değil, zaten burada.

Paylaşın

Çocuklara Sosyal Medya Yasağı: Koruma Mı, Kontrol Mü?

0

Çocuklar sosyal medya ortamında pek çok riskle karşı karşıya. Ancak sosyal medya yasağı, bu riskleri ortadan kaldırmak yerine görünmez hale getirme tehlikesi taşıyor.

Haber Merkezi / Ayrıca devlet kontrolü ile şirket sorumsuzluğu arasına sıkışmış çocukların geleceği, bir yasak maddesinden çok daha fazlasını hak ediyor.

Son yıllarda sosyal medya platformları, yalnızca yetişkinlerin değil; çocukların da günlük yaşamının merkezine yerleşti. Ancak bu hızlı yayılma, beraberinde giderek büyüyen bir tartışmayı da getiriyor:

Çocuklara sosyal medya yasağı getirilmeli mi? Bu soru, basit bir güvenlik önlemi tartışmasından ibaret değil; teknolojinin, ebeveynliğin, devlet otoritesinin ve özgürlük kavramının kesiştiği çetrefilli bir kavşak aslında.

Çocukların sosyal medya kullanımına yönelik kaygılar elbette temelsiz değil. Araştırmalar, özellikle 10–16 yaş arası gençlerin sosyal medya kullanımının:

Güzellik algısını bozan filtre kültürü,
Dikkat dağınıklığı ve bağımlılık davranışları,
Uyku düzeninin bozulması gibi sonuçlarla ilişkilendirilebileceğini gösteriyor.

Ebeveynlerin büyük bölümü, çocuklarının dijital dünyada neyle karşılaştığını kontrol edemiyor. Platformların algoritmik yapısı ise çocukları daha çok ekrana bağlayacak şekilde tasarlanmış durumda. Bu tabloya bakıldığında, “yasak” kelimesi bir anda kulağa o kadar da radikal gelmeyebiliyor.

Sosyal medya şirketlerinin sorumluluğunu yerine getirmemesi kabul edilebilir değil; ancak çözümün her zamanki gibi bireyden —özellikle de çocuktan— beklenmesi de adil görünmüyor. Birçok ülke, yaş doğrulama sistemlerini zorunlu kılmayı tartışıyor. Ne var ki devletlerin bu doğrulama süreçlerini nasıl kullanacağı, gizlilik kaygılarını da beraberinde getiriyor.

Peki devlet, çocukları koruma iddiasıyla neyi gözetleyecek, hangi verileri toplayacak ve bunları nasıl saklayacak? “Çocuğu koruma” gerekçesi, yıllardır internet sansürlerinin en meşru görünen kılıfı değil miydi?

Bir diğer kritik soru şu: Yasak, etkili olur mu?

Çoğu yetişkinin bile yaşadığı çevrimiçi kaçak yolları bir çocuğun bulamayacağını düşünmek fazla iyimser. VPN kullanımından sahte yaş doğrulamalarına kadar pek çok yöntem, birkaç dakikalık bir internet aramasıyla öğrenilebiliyor. Yani yasak, çoğu durumda yalnızca çocuğu daha denetimsiz, daha riskli alanlara itebilir.

Üstelik sosyal medya, çocuklar için yalnızca bir tehdit değil; aynı zamanda:

Kendini ifade etme alanı,
Yaratıcılık sahası,
Eğitim ve topluluk kurma imkânı da sunuyor.

Sosyal medyadan tamamen uzak bir çocuk, dijital dünyanın diliyle geç tanıştığında aslında dijital bir dezavantajla da karşı karşıya kalıyor.

Çocuklara sosyal medya yasağı getirmek, kolay ama yanıltıcı bir çözüm. Asıl zor olan; teknoloji şirketlerini hesap verebilir kılmak, eğitimi güncellemek, ebeveynlere dijital farkındalık kazandırmak ve çocuklarla sağlıklı iletişim kurmak.

Gerçek koruma; yasaktan değil, bilgiden, eleştirel dijital okuryazarlıktan, sağlam bir sosyal destek sisteminden geçiyor.

Evet, çocuklar sosyal medya ortamında pek çok riskle karşı karşıya. Ancak sosyal medya yasağı, bu riskleri ortadan kaldırmak yerine görünmez hale getirme tehlikesi taşıyor. Ayrıca devlet kontrolü ile şirket sorumsuzluğu arasına sıkışmış çocukların geleceği, bir yasak maddesinden çok daha fazlasını hak ediyor.

Kısacası mesele, çocukları sosyal medyadan uzak tutmak değil; sosyal medyayı çocuklar için daha güvenli, daha etik ve daha insani kılmak.

Paylaşın

Sanatta Yüz Yıllık Modernizm: Marksist Bir Eleştiri

0

Modernizmin estetik devrim olarak anlatılan hikâyesi, aynı zamanda kapitalizmin kültürel tarihidir. Bu hikâye ekonomi – politik dinamikler ışığında yeniden okunduğunda tam anlamıyla kavranabilir.

Haber Merkezi / Sanat dünyası, 20. yüzyılın başından bu yana modernizmin etkisi altında şekillenmiş bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Kübizmden Fütürizme, Dada’dan Soyut Dışavurumculuğa uzanan bu yelpaze, genellikle ilerlemeci, yenilikçi ve bireyci bir estetik dönüşüm olarak okunmaktadır.

Ancak modernizmin yüz yıllık serüvenine Marksist bir perspektiften bakıldığında, bu estetik devrimin yalnızca sanatsal bir arayış olmadığı; aynı zamanda kapitalist üretim ilişkilerinin, sınıfsal dinamiklerin ve piyasa mekanizmalarının belirleyici etkileriyle biçimlendiği görülmektedir.

Modernizm, görünürde geleneksel estetik kalıplara bir başkaldırı olarak belirse de, bu başkaldırı büyük ölçüde kapitalizmin hızla dönüşen toplumsal yapısının içinden doğmuştur. Sanatçılar, endüstrileşmenin yarattığı yabancılaşmaya tepki verirken, aynı zamanda bireysel yaratıcılığın yüceltilmesi kapitalist ideolojinin “bireysel girişimci” anlayışıyla örtüşmüştür.

Bu dönemde sanat eserinin “meta” haline gelişi hızlandı. Galeriler, koleksiyon piyasaları ve müze politikaları, sanatın dolaşımını piyasa kurallarına göre belirlenmiştir. Modernist sanatçı özgürleşirken, aynı zamanda üretimini ekonomik yapılarla daha sıkı bir ilişkiye sokulmuştur.

Avangard hareketler, toplumsal dönüşüm idealini sanatla birleştirmeye çalışmıştır. Dada’nın burjuva kültürüne saldırısı, Rus konstrüktivistlerinin devrimci tasarım anlayışı veya Bauhaus’un üretim – estetik ilişkisini yeniden kurgulama çabası bu hattın önemli örnekleri arasındadır.

Fakat Marksist düşünürlerin sıkça vurguladığı gibi, avangardın radikal jestleri çoğu zaman sistem tarafından soğurulmuştur. Ki burjuva kültürü, kendisine yönelen eleştiriyi metalaştırarak yeniden pazarlanabilir hale getirmekte ustadır. Bugün bir Dada kolajının milyon dolarlara alıcı bulması, avangardın artık karşısına dikildiği sistemin bir parçası haline gelmesinin çarpıcı bir göstergesidir.

Soyut sanatın yükselişi, Marksist okumalarda sıkça “yabancılaşmanın estetik biçimi” olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal gerçeklikle bağların koparıldığı, sanatın kendi iç form sorunlarına kapandığı bu yönelim, kapitalizmin bireyi atomize eden yapısını yansıtmaktadır.

Buna karşın, soyutlama kimi sanatçılarda özgürleşmenin dili olarak da okunabilir. Yine de bu ikiliğin çözümü, sanatın üretildiği ekonomik ortamda aranmalıdır: Sanatçı özgürce soyutlayabiliyordu, çünkü piyasa bu özgürlüğü maddi olarak destekleyen bir altyapı kurmuştur.

20. yüzyılın son çeyreğinde postmodernizmin yükselişi, modernizmin “ilerleme” mitini yerle bir etmiştir. Fakat Marksist düşünürlere göre, bu da kapitalizmin esnek birikim dönemine geçişinin kültürel karşılığıydı.

Modernizmin büyük anlatıları yıkılırken, piyasaya uyumlu çoğulluklar, parçalanmış kimlikler ve her şeyin metalaşabildiği esnek bir kültürel alan doğmuştur. Sanat artık yalnızca bir ifade biçimi değil, aynı zamanda küresel yatırım ağlarının bir aracı olmuştur.

Modernizmin yüz yıllık mirasına baktığımızda, sanatın ideallerle, özgürlük arayışlarıyla ve yaratıcı devrimlerle örülü bir çizgiye sahip olduğu görülebilir. Ancak Marksist bakış, bu çizginin arkasındaki ekonomik ve sınıfsal belirlenimleri de görünür kılmaktadır.

Bugün çağdaş sanat piyasasının devasa ölçeğe ulaşması, sanat eserinin finansal bir yatırım aracına dönüşmesi ve müzayede evlerinin modernist eserleri milyar dolarlık dolaşıma sokması, modernizmin aslında kapitalist çarklardan hiç de bağımsız olmadığını gözler önüne sermektedir.

Sonuç olarak, modernizmin estetik devrim olarak anlatılan hikâyesi, aynı zamanda kapitalizmin kültürel tarihidir. Bu hikâye ancak sınıf ilişkileri, üretim biçimleri ve ekonomi – politik dinamikler ışığında yeniden okunduğunda tam anlamıyla kavranabilir.

Paylaşın

Dini Ortamlarda “Zorlayıcı Kontrol” Nasıl Çalışır?

0

Dini ortamlarda zorlayıcı kontrol, çoğu zaman görünmez, ince ve manevi çerçeveler içine yerleştirilmiş bir baskı biçimidir. Fiziksel şiddete başvurulmadan da kişinin düşünce, davranış ve kimliği üzerinde derin bir hâkimiyet kurulabilir.

Haber Merkezi / Bu nedenle dini yapılarda güç ilişkilerinin, otorite dengesinin ve topluluk dinamiklerinin dikkatle incelenmesi önemlidir. Bireylerin özgür iradesinin korunması, hem toplumsal hem de bireysel açıdan hayati bir gerekliliktir.

Dini yapılar tarih boyunca hem bireylere anlam ve topluluk hissi veren hem de toplumsal düzeni şekillendiren kurumlar olmuştur. Bununla birlikte, bazı kapalı veya otoriter dini gruplarda, manevi söylemlerin kontrol ve baskı mekanizması olarak kullanıldığı görülmektedir.

Bu durum fiziki zorlamayı gerektirmeden, kişinin özgür iradesi üzerinde kademeli fakat güçlü bir hâkimiyet kurulmasına yol açar. Zorlayıcı kontrol, bu bağlamda yalnızca bireysel değil, kültürel ve kurumsal dinamiklerin iç içe geçtiği bir süreçtir.

Zorlayıcı kontrol, Evan Stark tarafından “özgürlüğü sistematik biçimde aşındıran, görünmez ve sürekli bir istismar formu” olarak tanımlanır.

Dini ortamlarda bu mekanizmalar, kutsallık, itaat ve günah kavramlarıyla birleşerek daha güçlü hâle gelir. Çünkü dini otorite, dünyevi otoritenin ötesinde, ilahi bir meşruiyete dayanır. Bu, emirlerin sorgulanmasını zorlaştırır ve kontrol süreçlerini görünmez kılabilir.

Dini gruplarda kontrolün ilk aşaması, kutsal referansların liderlik ve grup kararlarını meşrulaştırmak için kullanılmasıdır. “Tanrısal görev”, “kutsal itaat”, “ruhsal olgunlaşma” gibi söylemler:

Emirleri sorgulamayı günahla ilişkilendirir,
Uyumu manevi bir zorunluluk haline getirir,
Liderin sözünü ilahi bir rehberlik gibi sunar.

Bu süreçte birey, yalnız lidere değil, daha yüksek ve dokunulmaz bir otoriteye itaat ettiğini düşünerek kendini denetleme eğilimindedir.

Dini topluluklar genellikle güçlü bir aidiyet duygusu sağlar. Ancak bazı yapılar bu aidiyeti kontrol aracı olarak kullanır. Grup içinde:

“Biz” ve “onlar” ayrımı keskinleştirilir,
Dış dünya “tehdit” veya “günah kaynağı” olarak tanımlanır,
Grup, bireyin “gerçek ailesi” veya “tek doğru yol” olarak sunulur.

Bu kimlik çerçevesi, bireyin eleştirel düşünme becerisini zayıflatmakla kalmaz, gruptan ayrılmayı kimlik kaybı veya manevi çöküş gibi hissettirdiği için bağımlılığı artırır.

Zorlayıcı kontrolün en etkili mekanizmalarından biri suçluluk ve utanç duygularıdır. Dini ortamlarda bu duygular:

Küçük hataların günahla ilişkilendirilmesi,
Bireyin manevi yetersizlikle suçlanması,
Sürekli öz-eleştiri ve pişmanlık ortamının teşvik edilmesi
üzerinden içselleştirilir.

Böylece kişi dış baskı olmaksızın kendi kendini denetleyen bir özneye dönüşür. Manevi tehditler—cehennem, ilahi cezalandırma, topluluktan dışlanma—bu kontrolü daha da yoğunlaştırır.

Çoğu otoriter dini yapıda bilgi akışı sıkı şekilde kontrol edilir. Dış kaynaklara yönelik güvensizlik telkin edilir, eleştirel içeriklerin zararlı veya “şeytani” olduğu iddia edilir. Ayrıca bireyin sosyal ilişkileri sınırlandırılır:

Grup dışı dostluklar caydırılır,
Aile bağlarının zayıflatılması teşvik edilebilir,
Sosyal çevre giderek daralır.

Bu durum, kişinin alternatif düşünce kaynaklarından ve destek sistemlerinden kopmasına neden olur. İzolasyon, zorlayıcı kontrolün en görünmez fakat etkili araçlarındandır.

Bazı dini topluluklarda bireyin ekonomik kaynakları üzerinde denetim kurulabilir. Düzenli bağışlar, grup faaliyetlerine katılım, “hizmet” adı altında yoğun emek harcama beklentileri:

Bireyin maddi bağımsızlığını zayıflatır,
Zaman yönetimini tamamen grubun ihtiyaçlarına göre şekillendirir,
Eleştirel düşünme için gerekli zihinsel alanı daraltır.
Bu süreç, kişiyi gruba hem duygusal hem ekonomik olarak bağımlı hale getirir.

Zorlayıcı kontrol mekanizmasının en belirgin noktası karizmatik ya da kutsallaştırılmış lider figürüdür. Lider, ilahi bir seçilmişlik, özel bir bilgi veya ruhani güç iddiasıyla sorgulanamaz hale getirilir. Liderin kararlarına karşı çıkmak, sadece örgütsel bir sorun değil, ruhsal bir sapma olarak etiketlenebilir. Bu nedenle otoriteyi sınırlayacak iç denetim mekanizmaları genellikle yoktur.

Her dini topluluk kontrolcü değildir. Sağlıklı dini yapılar:

Sorgulamayı teşvik eder,
Bireysel özerkliği destekler,
Maneviyatı korku veya baskıyla değil, anlam arayışıyla ilişkilendirir.
Zorlayıcı kontrol ise tam tersine:
İtaati eleştirel düşünmenin yerine koyar,
Kutsallığı hesap vermeme aracı olarak kullanır,
Bireyin özgürlüğünü sistematik biçimde aşındırır.

Dini ortamlarda zorlayıcı kontrol, çoğu zaman görünmez, ince ve manevi çerçeveler içine yerleştirilmiş bir baskı biçimidir. Fiziksel şiddete başvurulmadan da kişinin düşünce, davranış ve kimliği üzerinde derin bir hâkimiyet kurulabilir.

Bu nedenle dini yapılarda güç ilişkilerinin, otorite dengesinin ve topluluk dinamiklerinin dikkatle incelenmesi önemlidir. Bireylerin özgür iradesinin korunması, hem toplumsal hem de bireysel açıdan hayati bir gerekliliktir.

Paylaşın

KÜNYE

MESAJ

– Borsa ve Döviz
– Finans
– Enerji
– Otomobil
– Emlak
– Diğer Ekonomi

 

0 (537) 883 27 00

haberkaos.com@gmail.com

Sosyal Medyada Haber Kaos