Sapkın davranış, gayriresmi sosyal kurallar ve daha resmi toplumsal beklentiler ve yasalar da dahil olmak üzere sosyal normları ihlal eden eylemler olarak tanımlanır.
Haber Merkezi / Sosyal olarak kabul edilebilir davranış ise, genellikle başkalarının yanında uygun görülen eylemleri ifade eder.
Sapkın davranış, mutlaka suç veya yasa dışı bir eylem olmak zorunda değildir. Hafif norm ihlalleri (örneğin, toplum içinde yüksek sesle konuşmak) veya ciddi suçlar (örneğin, hırsızlık) sapkın davranış olarak değerlendirilebilir.
Sapkın Davranışın Nedenleri:
Sapkın davranışın nedenleri, bireysel, toplumsal ve çevresel faktörlere bağlı olarak çok çeşitlidir. Sosyoloji, psikoloji ve kriminoloji gibi disiplinler bu nedenleri farklı teorilerle açıklar:
Biyolojik Nedenler:
Genetik yatkınlıklar veya nörolojik faktörler, bazı bireylerin dürtü kontrolü veya risk alma eğilimini etkileyebilir. Örneğin, bazı çalışmalar antisosyal davranışların belirli genetik özelliklerle ilişkili olabileceğini öne sürer.
Psikolojik Nedenler:
Kişilik bozuklukları (örneğin, antisosyal kişilik bozukluğu), travmalar veya düşük öz denetim, sapkın davranışlara yol açabilir. Psikolojik stres, mental sağlık sorunları veya bağımlılıklar da bu tür davranışları tetikleyebilir.
Toplumsal ve Kültürel Nedenler:
Anomi Teorisi (Durkheim): Toplumdaki normların belirsizleşmesi veya zayıflaması, bireylerin sapkın davranışlara yönelmesine neden olabilir.
Etiketleme Teorisi (Becker): Toplumun bireyi “sapkın” olarak etiketlemesi, kişinin bu rolü benimsemesine yol açabilir.
Farklılaşma Teorisi (Sutherland): Sapkın davranış, bireyin çevresindeki kişilerden öğrenilir. Örneğin, suçlu bir çevrede büyüyen bireyler suçu normal görebilir.
Ekonomik ve Sosyal Faktörler:
Yoksulluk, eşitsizlik veya fırsat eksikliği, bireyleri hırsızlık, uyuşturucu ticareti gibi suçlara yöneltebilir.
Çatışma Teorisi: Güçlü grupların zayıf grupları kontrol etmek için normları dayatması, sapkınlığın tanımını etkiler.
Çevresel Faktörler:
Aile yapısı (örneğin, istismar veya ihmal), eğitim eksikliği veya olumsuz akran grupları sapkın davranışları teşvik edebilir. Medya ve popüler kültür de bazı durumlarda şiddeti veya norm dışı davranışları normalleştirebilir.
Sapkın Davranış Türleri:
Sapkın davranışlar, toplumun normlarına ve sapmanın ciddiyetine göre farklı kategorilere ayrılabilir. Başlıca türleri şunlardır:
Resmi Sapkınlık (Yasal Normlara Aykırılık): Yasalara aykırı davranışlar, yani suçlar. Örnekler:Hırsızlık, gasp, cinayet gibi kriminal suçlar. Uyuşturucu kullanımı veya ticareti (bazı ülkelerde yasa dışıdır). Bu tür sapkınlıklar genellikle cezai yaptırımlarla karşılaşır.
Gayriresmi Sapkınlık (Sosyal Normlara Aykırılık): Yasal olmayan ancak toplumsal normlara uymayan davranışlar. Örnekler:Toplum içinde uygunsuz giyinme veya kaba davranışlar.
Toplumsal cinsiyet normlarına aykırı davranışlar (örneğin, bazı kültürlerde erkeklerin makyaj yapması). Bu tür davranışlar genellikle sosyal dışlanma veya kınama ile sonuçlanır.
Pozitif Sapkınlık: Toplumun normlarına aykırı ancak olumlu veya yenilikçi kabul edilen davranışlar. Örneğin, toplumsal değişimi savunan aktivistler (örneğin, sivil haklar hareketi liderleri). Bu tür sapkınlıklar, başlangıçta yadırgansa da uzun vadede toplum tarafından kabul görebilir.
Kültürel ve Bağlamsal Sapkınlık: Bir toplumda normal olan bir davranışın başka bir toplumda sapkın sayılması. Örneğin, bazı kültürlerde çok eşlilik normaldir, bazılarında ise yasaktır. Alkol tüketimi bazı toplumlarda sosyal bir normken, bazılarında tabu olabilir.
Bireysel ve Grup Sapkınlığı:
Bireysel Sapkınlık: Tek bir kişinin normları ihlal etmesi (örneğin, birinin toplum içinde yalınayak gezmesi).
Grup Sapkınlığı: Bir topluluğun veya alt kültürün normlara aykırı davranışları benimsemesi (örneğin, bazı alt kültürlerde piercing veya dövmeler).
Sapkınlık, zaman ve mekana göre değişir. Örneğin, eşcinsellik geçmişte birçok toplumda sapkın kabul edilirken, günümüzde birçok yerde normalleşmiştir.
