MÖ 5. yüzyılda yaşayan Sokrates, Atina’da dünyaya gelmiştir. Sokrates, yazılı bir eser bırakmamıştır; fikirleri, öğrencileri Platon ve Ksenophon’un yazıları aracılığıyla günümüze ulaşmıştır.

Haber Merkezi / Sokrates, sorgulayıcı yöntemi (Sokratik yöntem) ve etik üzerine odaklanan felsefesi ilr tanınır. Kendisini bir “bilgelik aşığı” (filozof) olarak tanımlamış ve “Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir” sözüyle alçakgönüllü bir bilgiye yaklaşımı vurgulamıştır.

Atina’da ahlaksızlık ve gençleri yoldan çıkarma suçlamalarıyla yargılanmış ve MÖ 399’da baldıran zehri içerek idam edilmiştir.

Sokrates’in Teorik Çalışmaları

Sokrates’in felsefesi, özellikle etik, bilgi ve erdem üzerine yoğunlaşır. Yazılı eser bırakmadığı için fikirleri, Platon’un diyalogları (Apology, Euthyphro, Crito, Phaedo vb.) ve Ksenophon’un Anılar (Memorabilia) gibi eserlerinden çıkarılır.

Sokratik Yöntem (Sorgulama ve Diyalektik): Sokrates, hakikate ulaşmak için sorgulayıcı bir diyalog yöntemi geliştirmiştir. Bu yöntem, bir kavramın (örneğin, adalet, erdem, cesaret) ne olduğunu anlamak için sorular sorarak muhatabın fikirlerini sınamayı içerir. Genellikle interlocutor’un (konuşmacının) çelişkilerini ortaya çıkarır ve bilgisizliğini fark etmesini sağlar.

Sokratik yöntem, “maieutik” (doğurtma) olarak da bilinir; Sokrates, kendisini bir ebe gibi görür ve insanların zihinlerinde zaten var olan bilgiyi “doğurtmayı” amaçlar.

Örnek: Platon’un Euthyphro diyaloğunda, Sokrates, Euthyphro’ya “dindarlık nedir?” sorusunu sorarak onun tanımını çürütür ve daha derin bir anlayış arar.

Erdem ve Bilgi İlişkisi: Sokrates, “Erdem bilgidir” (aretê episteme) ilkesini savunmuştur. Ona göre, erdemli bir yaşam sürmek için kişinin neyin doğru olduğunu bilmesi gerekir. Kimse bilerek kötü davranmaz; kötülük, bilgisizlikten kaynaklanır.

Örneğin, bir insan adaletsiz davranıyorsa, bu onun adaletin ne olduğunu tam anlamıyla bilmemesindendir. Bu nedenle, ahlaki eğitim ve öz-bilinç, erdemli bir yaşam için şarttır.

Bilgisizliğin Farkındalığı: Sokrates, Delfi Kahini’nin “Sokrates en bilge insandır” sözüne dayanarak, bilgeliğinin hiçbir şey bilmediğini bilmekten geldiğini savunur. Bu, entelektüel alçakgönüllülüğün ve sürekli sorgulamanın önemini vurgular.

İnsanların çoğu, bilmediklerini bilmediklerinin farkında değildir; Sokrates ise bu farkındalığıyla gerçek bilgiye ulaşma sürecini başlatır.

Ahlaki Bireycilik ve Ruhun Önemi: Sokrates, bireyin ahlaki gelişimine odaklanmış ve ruhun (psykhe) bedenden daha önemli olduğunu savunmuştur. Ona göre, iyi bir yaşam, ruhun erdeme yönelmesiyle mümkündür.

Platon’un Apology eserinde, Sokrates mahkemede, “İncelenmemiş bir hayat yaşanmaya değmez” diyerek öz-düşünmenin önemini vurgular.

Toplumsal ve Siyasi Eleştiriler: Sokrates, Atina demokrasisinin eksikliklerini eleştirmiş, özellikle çoğunluğun görüşüne dayalı kararların (sayıya dayalı adalet) hakikati yansıtmayabileceğini savunmuştur. Ancak, devletin yasalarına saygı göstermiş ve idam cezasını kabul etmiştir (Crito).

Sofistlere karşı çıkarak, retoriğin hakikat arayışından çok iknaya odaklandığını eleştirmiştir. Protagoras ve Gorgias gibi sofistlerin göreceli ahlak anlayışına karşı, evrensel ahlaki ilkeler aramıştır.

Sokrates’in Etkisi ve Mirası

Sokrates, Platon ve Aristoteles aracılığıyla Batı felsefesinin temelini oluşturmuştur. Sokratik yöntem, modern eğitim, hukuk ve bilimsel sorgulamada kullanılan temel bir araçtır.

Etik felsefesinin öncüsü olarak, bireysel ahlak ve öz-düşünme üzerine vurgusu, Stoacılık, Hıristiyanlık ve modern etik teorilere ilham vermiştir.

Atina’daki yargılanması ve ölümü, filozofun toplumla çatışmasını simgeleyen bir olay olarak felsefe tarihinde yer edinmiştir.