Ceviz Çeşmesi; Mardin’in Artuklu İlçesi, Savurkapı Mahallesi, 1. Cadde üzerinde yer almaktadır.
Çeşmeye, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Kale altındaki kayalıklara açılan tünellerde su damlama metoduyla elde edilen sular, kanallarla çeşmelere akar.
Her mahalle kendisine ait bir çeşmeye sahiptir. Çeşmeler sahip oldukları su kaynaklarına göre sınıflandırılır, Örneğin, tuzlu, sade gibi. Ceviz çeşmesinin suyu tatlıdır.
Sabancı Kent Müzesi; Mardin’in Artuklu İlçesi, Şehidiye Mahallesi, Hükümet Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Mardin Sabancı Kent Müzesi binasının kitabesi günümüze ulaşmadığı için tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmemektedir. Bazı kaynaklarda yapının mimari Mimarbaşı Lole olarak zikredilirken, bazı kaynaklarda da Mimarbaşı Cebrail Hekimyan ismi geçmektedir.
19 yy’ın sonlarına doğru Sultan II.Abdülhamit zamanında Hamidiye alayları Süvari Kışlası olarak inşa edilen yapı, kışla binası olarak kullanıldıktan sonra, Cumhuriyet’in ilk dönemlerinden 2003 yılına kadar da Askerlik Şubesi ve Vergi Dairesi Binası olarak kullanılmıştır.
2007 yılında Sabancı Vakfı tarafından restore edilmeye başlanmış, 2009 yılında Sakıp Sabancı Mardin Kenti Müzesi ve Dilek Sabancı Sanat Galerisi olarak hizmete açılmıştır. İki katlı bir yapı olan Müze binasının zemin katı kışlanın ahır kısmını oluştururken, üst katta ise idare ve yatakhane amaçlı yapılmış bölüm bulunmaktadır. Yapıda tek süsleme unsuruna kuzey cephenin ortasına yerleştirilen giriş kapısında yer verilmiştir.
Basık kemer açıklıklı giriş kapısı derin olmayan dikdörtgen formda bir niş içersindedir. Kapıyı kuşatan kalın bordür içerisinde ve kapının üst kısmında oyma kabartma tekniği ile yapılmış süslemeler mevcuttur. Sakıp Sabancı Mardin Kent Müzesi olarak hizmet veren binanın üst katında, Mardin Şehrinin kimliğini/belleğini oluşturan zanaatlar, yaşam alanları, sosyal yaşam ve kent tarihine ait buluntu ve eşyalar sergilenmektedir.
Zanaatlar ve Mardin’in kimliğini oluşturan unsurların görsel ve işitsel materyallerle zenginleştirildiği sergi alanında Mardin hakkında bugüne kadar çıkmış olan bütün kitaplardan örnekler de bulmak mümkündür. Dilek Sabancı Sanat Galerisi olarak hizmet veren alt katta ise; fotoğraf, resim, ebru ve güncel sanata ait eserlerin sergileri, ziyaretçilerin beğenisine sunulmaktadır.
Firdevs Köşkü; Mardin’in Artuklu İlçesi, Ensar Mahallesi, Yeniyol Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Düzgün kesme taşlardan yapılmış olan köşk, batıya açılan eyvanlar, arada iki katlı mekanlar, üstte de cihannüması ve ağaçlıklı bir bahçe içinde oluşu ile Mardin Mimarisi için dikkat çekici, aynı zaman de selsebilli, büyük eyvanın önündeki geniş havuzu ile Mardin konut mimarisinde görkemli bir yapıdır.
Yapının ilk şekli Artuklu sultanlarına mal edilir. Bütün Mardin’i gören ve Mezopotamya ovasına doğru eşsiz bir manzaraya sahip bulunan, devamlı rüzgar alması nedeniyle yaz aylarında tercih edilen böyle bir köşkün, bütün Mardin hakimleri (emirleri) tarafından kullanıldığı ve buna bağlı olarak da birçok değişiklik geçirmiş olduğu söylenebilir.
Surur Hanı; Mardin’in Artuklu İlçesi, Savurkapı Mahallesi, 1. Cadde üzerinde yer almaktadır.
Hana, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Ana caddenin üzerinde durumunu kısmen koruyabilmiş olarak ayakta olan 17. – 18. yüzyıllarda yapılmış olabileceği düşünülen Kervansaray, dikdörtgen bir avlu etrafında, iki katlı revaklı mekanlardan meydana gelmiştir.
Cadde üzerinde, girişin iki yanında beşer dükkan mevcuttur. Zaman içerisinde planı üzerinde birçok değişiklik yapılmıştır. Yakın geçmişte restorasyonu tamamlanan yapının içinde restoran ve kafe hizmetleri verilmektedir.
Artuklu Kervansarayı; Mardin’in Artuklu İlçesi, Savurkapı Mahallesi, 1. Cadde üzerinde yer almaktadır.
Kervansaraya, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
1275 yılında Artuklu Döneminde kervansaray olarak yapılmış olan bu mekan, Cumhuriyet’ten önce okul olarak kullanılmış sonraki yıllarda Mungan ailesi ve daha sonra da çeşitli aileler tarafından sahiplenilmiştir.
Bir dönem Hisar Binası (Tekel) olarak hizmet vermiş ve en son ekmek fırını olarak kullanılmıştır. 2003 yılında otel haline getirilen bina 2005 yılından itibaren otel olarak hizmet vermektedir.
Revaklı (Sipahiler) Çarşısı; Mardin’in Artuklu İlçesi, Teker Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer almaktadır.
Çarşıya, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür. Çarşı 2002 yılında MERDİNAR Projesi kapsamında onarım görmüştür.
Akkoyunlu Kasım Padişah Dönemi’nde 1487-1502 yılları arasında yapıldığı sanılmaktadır. Dört girişi bulunan çarşı tonozlarla örtülüdür.
Reyhaniye Camisi’nin batısında yer alan, “Tellallar” veya “Sipahiler” çarşısı olarak da bilinen Revaklı Çarşı, bir yolun iki yanında yer alan revaklar ile arkalarındaki beşik tonozlu dükkânlardan oluşmaktadır.
Mardin’in baharat kokulu çarşılarında neler yoktur ki? Baharatlar, sabunlar, kumaşlar, puşi ve hepriler kuyumcular, zanaatkârlar…
Şeyh Çabuk Camii; Mardin’in Artuklu İlçesi, Latifiye Mahallesi, 1. Cadde üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Yapım tarihi belli olmamakla birlikte, bugünkü kimliğini 15. yüzyılda kazanmış olması olasılığı yüksektir. 19. yüzyılda iki sefer onarım görmüştür.
Avlu denebilecek bahçe duvarları ile oldukça geniş bir alana yayılan cami, Mardin cami ve mescitlerinin bir çeşit genel özelliği olan enine yayılan bir plan vermektedir.
Ana mekan, enine uzun iki beşik tonozla örtülü neften oluşmaktadır. Güney tarafında bulunan çapraz tonozla örtülmüş mekanın türbe ya da zikir yeri olması muhtemeldir.
Savurkapı Hamamı; Mardin’in Artuklu İlçesi, Savurkapı Mahallesi, Şahinler Sokak üzerinde yer almaktadır.
Hamama, şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür. Sitti Radviyye Medresesi’nin güneyinde bulunan hamam diktörtgene yakın bir alanı kaplamaktadır.
Sitti Radviyye Medresesi’nin 1206 tarihli, duvara kazılı vakfiyesinde anılan yapılar arasında ilk sırayı hamamın aldığı göz önünde bulundurularak, hamamın medresenin inşa edildiği 1176/77 yılları civarında yapılmış olduğu tahmin edilmektedir.
Emineddin Külliyesi; Mardin’in Artuklu İlçesi, Diyarbakır Kapı Mahallesi, 1. Cadde üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Cami, medrese, çeşme ve hamamdan oluşan külliye halk arasında Maristan adıyla da anılır. Anadolu’da külliye şeklinde inşa edilen ilk yapı toplulukları arasında yer alır; aynı zamanda en erken tıp medresesi ve şifahane örneklerindendir. Mardin Artuklu Sultanı Necmeddin İlgazi’nin (1104-1122) kardeşi Eminüddin’in başlattığı İnşaat sultan tarafından tamamlatılmıştır.
Külliye eğimli bir arazi üzerine kurulmuştur; geniş avluya, kuzeydeki medresenin yanında bulunan basamaklı bir cümle kapısından girilir. Maristan Çeşmesi denilen çeşme, avlunun doğusunda yer alan iki kemerli bir kısmın içindedir. Medrese üç açıklıklı bir girişten sonra batıda tek. doğuda iki bölümlü olmak üzere dikdörtgen ve çapraz tonozlarla örtülü iki ayrı mekandan meydana gelir. Avlunun güneyindeki beşik tonozlu cami, üç çapraz tonozun örttüğü son cemaat yeriyle birlikte XIV-XV. yüzyıllarda yenilenmiş olduğu intibaını vermektedir. Caminin doğu tarafında bulunan namazgah mahiyetindeki mihraplı ve taş döşeli yüksek platform da tamamen yeni korkuluklara sahiptir.
Külliyenin ana yapısı olduğu anlaşılan hamamlı bölüm büyük ölçüde haraptır. Yıkılmasından önce tesbit edilen plan krokisinden, dört kollu bir sıcaklığının olduğu ve buraya çeşmenin arkasındaki yatay bir bağlantı ile geçildiği anlaşılmaktadır. Bugün de ayakta duran büyük ve tek kubbeli soyunmalık (camekân) kısmı niş ve sekilerle donatılmıştır. Çapraz konumdaki iki büyük bölüm arasında yer alan kare mekanla dar koridorların mahiyetleri anlaşılmamaktadır. Ancak tabii sıcak su kaynağına sahip bulunan hamam ile bağlı bölümlerinin su tedavisi için kullanıldığını ve külliyenin medresede nazari, hamam bölümlerinde tatbiki bilgiler verilen bir tıp medresesi-şifahane olarak tasarlandığını düşünmek mümkündür.
Şehidiye Medresesi; Mardin’in Artuklu İlçesi, Şehidiye Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
13. Yüzyılın başlarında Artuklu Sultanı Melik Nasreddin Artuk Aslan tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Güney yönünde iki nefli mescidin yer aldığı revaklı avlulu ve eyvanlı medrese şeması veren yapıdaki bir çok değişiklik, onarım ve eklemelerle medresenin orijinal durumundan pek az şey kalmıştır.
Yapının yıkılmış olan minaresi 1916/17 yıllarında Ermeni Mimar Serkis Lole tarafından eklektik bir üslupla ve iskelesiz olarak inşa edilmiştir. Medresede en çok oynanmış olan yerlerden biri camidir. İki enine nefli ve ilk yapıldığında oldukça süslü bir cepheye sahip olduğu anlaşılan cami kısmı devamlı değişmiştir.
