Mozi Kimdir? Öğretileri

Mozi (MÖ 470-391 civarı), asıl adıyla Mo Di, Antik Çin’in Savaşan Devletler Dönemi’nde (MÖ 475-221) yaşamış önemli bir filozof, mantıkçı ve Mohizm düşünce okulunun kurucusudur.

Haber Merkezi / Şimdiki Shandong eyaletine bağlı Tengzhou’da dünyaya geldiği düşünülen Mozi, Konfüçyüsçülük ve Taoizm’e karşı çıkarak kendi etik ve toplumsal düzen anlayışını geliştirmiştir. Konfüçyüs’ün en büyük entelektüel rakiplerinden biri olarak bilinir ve halka hizmet odaklı öğretileriyle dikkat çeker.

Mozi, aynı zamanda savunma teknolojileri ve optik üzerine çalışmalarıyla da tanınır; örneğin, karanlık kutu (camera obscura) ilkesini ilk tarif eden kişi olarak kabul edilir.

Mozi’nin Öğretileri

Mozi’nin felsefesi, Mozi adlı eserde on temel tez olarak özetlenir, ancak bu metnin doğrudan kendisi tarafından yazılmadığı, takipçileri tarafından derlendiği düşünülmektedir. Mohizm, etik, siyaset, mantık, bilim ve toplumsal düzen üzerine odaklanır ve aşağıdaki temel öğretileri içerir:

Evrensel Sevgi (Jian’ai – Tarafsız İlgi): Mozi’nin en ünlü öğretisi, “evrensel sevgi” veya daha doğru bir çeviriyle “tarafsız ilgi”dir (jian’ai). Bu, insanların aile, arkadaş veya statü farkı gözetmeksizin herkese eşit sevgi ve saygıyla yaklaşması gerektiğini savunur.

Konfüçyüsçülüğün aile ve hiyerarşiye dayalı sevgi anlayışına karşı çıkar. Mozi, bu ilkenin toplumsal uyumu artıracağına ve savaşları önleyeceğine inanır. Örneğin, “Biri bana şeftali atarsa, ona erikle karşılık veririm” diyerek karşılıklılık ilkesini vurgular.

Bu görüş, 19. yüzyıl faydacılık felsefesine benzer bir şekilde, toplumun genel refahını maksimize etmeyi hedefler.

Saldırı Savaşlarına Karşı Çıkma: Mozi, saldırgan savaşları şiddetle eleştirmiş ve bunları “büyütülmüş hırsızlık ve zulüm” olarak tanımlamıştır. Savaşın halkın refahına zarar verdiğini ve kaynak israfına yol açtığını savunmuştur.

Küçük devletleri büyük devletlerin saldırılarından korumak için savunma teknolojileri geliştirmiş ve Mohist topluluğu, karşı kuşatma teknikleriyle tehdit altındaki devletlere yardım etmiştir. Örneğin, Mozi kitabındaki “Gongshu” bölümünde, Mozi’nin Chu devletinin Song’a saldırısını engellemek için yaptığı stratejik hamleler anlatılır.

Kemer Sıkma ve İsrafın Reddi: Mozi, lüks ve savurganlığa karşı çıkarak sadelik ve kemer sıkma (basitlik ve iffet) anlayışını savunmuştur. Konfüçyüsçülüğün ritüel ve törenlere verdiği önemi, halkın ekonomik refahına zarar verdiği gerekçesiyle eleştirmiştir. Örneğin, saf beyaz ipeğin boyanmasını, sadeliğin bozulması olarak görmüş ve bu konuda üzüntü duyduğunu ifade etmiştir.

Meritokrasi ve Cennetin İradesi (Tian Zhi): Mozi, yöneticilerin yetkinlik (liyakat) esasına göre seçilmesi gerektiğini savunmuş ve herkesin “cennetin gözünde eşit” olduğunu öne sürmüştür. Cennetin (Tian) iradesine uygun bir yönetimin, toplumun refahını artıracağına inanır. Bu, Konfüçyüsçülüğün hiyerarşik düzenine karşı daha eşitlikçi bir yaklaşımdır.

Mantık ve Bilimsel Yaklaşım: Mohizm, rasyonel düşünce ve bilimsel yöntemlere vurgu yapar. Mozi, her doktrinin üç aşamalı bir sınamadan geçmesi gerektiğini önermiştir: (1) Temelinin sorgulanması, (2) Halkın gözlem ve algılarıyla uyumluluğu, (3) Uygulanabilirliği ve topluma fayda sağlayıp sağlamayacağı. Bu, analitik düşüncenin erken bir örneğidir.

Mozi, optik alanında karanlık kutu ilkesini tarif ederek ışığın ters görüntü oluşturduğunu açıklamış ve bu, fotoğraf makinesinin temelini oluşturan bir keşif olarak kabul edilmiştir.

Toplumsal Örgütlenme ve Pragmatizm: Mozi, toplumsal düzeni sağlamak için merkezi, otoriter ancak liyakate dayalı bir devlet yapısını savunmuştur. Mohist topluluğu, hem alimlerden hem de zanaatkârlardan oluşan sıkı bir organizasyonla, Mozi’nin öğretilerini yaymış ve savunma stratejileri geliştirmiştir. Bu topluluk, savaş karşıtı duruşuyla küçük devletlere destek sağlamış ve pratik çözümler üretmiştir.

Mohist etik, faydacılığa paralel olarak, eylemlerin toplumun genel yararına olan sonuçlarına odaklanır. Gelenekler yerine nesnel ahlaki standartlar aranmalıdır.

Mozi’nin Hayatı ve Etkisi

Mozi, alt zanaatkâr sınıfından geldiği düşünülen bir marangozdur ve savunma teknolojilerinde uzmanlaşmıştır (örneğin, Lu Ban ile karşılaştırılır). Konfüçyüsçülük eğitimi almış, ancak bu felsefenin hiyerarşik ve ritüelci yapısını eleştirerek kendi yolunu çizmiştir.

Mohist topluluğu, “juzi” (büyük usta) liderliğinde disiplinli bir yapı kurmuş ve Savaşan Devletler Dönemi’nde Konfüçyüsçülük ile birlikte en etkili iki okuldan biri olmuştur. Ancak Qin Hanedanı’nın (MÖ 221) kurulmasıyla Mohizm etkisini yitirmiş ve Han döneminde (MÖ 202-220 CE) büyük ölçüde kaybolmuştur.

Mozi’nin fikirleri, özellikle evrensel sevgi ve savaş karşıtlığı, modern barış ve eşitlik anlayışlarına ilham vermiştir. Ayrıca, optik ve mantık alanındaki katkıları, bilimsel düşüncenin erken bir örneği olarak değerlidir.