Ayşegül Devecioğlu Kimdir? Hayatı, Eserleri
1956 yılında Ankara’da dünyaya gelen Ayşegül Devecioğlu’nun ilk romanı Kuş Diline Öykünen, 2004 yılında yayımlanmıştır. 2007 yılında yayımlanan ikinci romanı Ağlayan Dağ Susan Nehir ile Ayşegül Devecioğlu, Orhan Kemal Roman Armağanını kazanmıştır.
Ayşegül Devecioğlu Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde eğitim görmüş ancak eğitimini tamamlamadan ayrılmıştır. Yazar, 1977’de ayrıldığı ODTÜ’nün hayatındaki rolünü şu sözlerle ifade etmiştir: “Dünyanın daha iyi ve insanca bir hale dönüşebileceğine hâlâ inanıyorsam bunda ODTÜ’lü yılların payı büyük”. Üniversite yıllarında Devrimci Yol hareketine katılan Devecioğlu 1976’da Behçet Dinlerer ile evlenmiştir.
Behçet Dinlerer, 23 Kasım 1980’de yakalanmış ve gördüğü işkenceler dolayısıyla 13 Aralık 1980 tarihinde vefat etmiştir. Yazar, kendisiyle yapılan bir söyleşide şu bilgiyi vermiştir: “Eşim Behçet Dinlerer askeri darbenin hemen ardından yakalandı ve dönemin ünlü işkencehanesi olan DAL’da (Derinlemesine Araştırma Laboratuarı) işkencede öldürüldü”.
İstanbul’da yaşamını sürdüren Devecioğlu, Barış ve Demokrasi Partisi’nin Parti Meclisi üyesi olarak politik faaliyetlere katılmıştır. Anayasa Komisyonu üyeliği yapmıştır. Birikim, Bianet ve Özgür Gündem gibi yayın organlarında yazılarını yayımlamaya devam etmektedir.
Ayşegül Devecioğlu, roman ve öykülerinde yabancılaşma, yara, yalnızlık, hayal kırıklığı, yitim gibi temaları sıkça işlemiştir. “Ben edebiyatla kendime bir direniş cephesi kurdum. Bunun ne kadar bilinçli olduğunu bilemem. Daha çok oraya aktım, oraya sığındım, oradan hayata yeniden baktım” diyen yazar, ‘‘1980 öncesinde yaşananları darbe mağdurlarının gözünden değerlendiren’’ eserleri ile tanınmıştır.
Devecioğlu, “12 Eylül diye adlandırılan zaman parçasını hapsolduğu mitten kurtarma arzusu ile”yazmaktadır. “Yazdıklarım o tarihin içinden çıkıyor ve ne yazarsam yazayım o tarihin içinden çıkacak” diyen yazar, roman ve öykülerinin edebi değerini koruyan dil ve kurgu özellikleri ile dikkat çekmektedir. “Onun yazdıkları her ne kadar 12 Eylül öncesi ve sonrasından asla bağımsız olmasa da, üsluplarıyla, dilleriyle ve kurgudaki derinlikleriyle son derece edebi eserlerdir”.
Devecioğlu, 12 Eylül’le birlikte yas ve yitim gibi kavramların anlam taşıdığı toplumsal zeminin kaybolması, anlaşılabilir ve değiştirilebilir dünyanın yerini kaotik, anlaşılması ve dolayısıyla değiştirilmesi mümkün olmayan bir dünya tasavvuruna bırakmasının melankolik bir ruh hali yarattığını savunmaktadır. “Kayıp zamanın kumaşını yeniden dokumak için, çok fazla şeyi anımsatmak zorunda kalmak, o döneme duyulan büyük sorumluluk edebi kaygı taşıyan insan için zorlayıcı” diyen yazar, “toplumun unutmaya eğilimli belleğini uyaran” eserlerinde bugünü ve geleceği geçmiş hesaplaşması üzerinden sorgulamaktadır.
Yazarın “büyük bir travma” olarak tanımladığı 12 Eylül dönemi, Kuş Diline Öykünen adlı romanında anlatılmaktadır. Yazar “otobiyografik karakterli” bu romanı yazma amacını kimliğinin “büyük ölçüde şekillendiği bu kayıp döneme duyduğu bir nevi sorumluluk duygusu, hesaplaşma kaygısı” ile açıklamaktadır.
Roman, “devrime inanan gerçek hayattan kahramanları, tarihsel arka planı, mekân ve atmosfer yaratmaktaki başarısı, güçlü betimlemeleriyle” dönemin önemli eserleri arasında yer almaktadır. Yazarın kendi deneyimleri, tespitleri, anıları, yakın çevresinde tanık oldukları veya dinledikleri, mektuplar metnin kurgusunun gerçeklik ile bağını sağlamlaştırmaktadır. ‘‘Edebi kaygıların geri planda bırakılmaması, metnin yalnızca didaktik olmaması gerektiğini” savunan yazar, gerçeklik-kurmaca dengesi ile içtenlikli bir anlatım sağlamaktadır.
Devecioğlu, “12 Eylül dönemine yalnızca bir yönden değil pek çok açıdan yaklaşır. Bu dönemin uygulamalarının bir toplumun ahlaki değerlerini, sınıfsal yapısını, günlük yaşamını nasıl etkilediğini inceler”. “Ağlayan Dağ Susan Nehir’de gerçekle yalanın iç içe geçtiği bir öyküyü Naciye Abla kurgularken kültürel belleğe dikkat çekmektedir. 12 Eylül döneminde bir süreliğine bir Çingene mahallesinde bulunan ve romanında Çingenelerin dünyasını anlatan Devecioğlu’nun Ağlayan Dağ Susan Nehir adlı kitabı ‘‘anlamak, bakmak, görmek, duymak ve hatırlamak üzerine politik bir metin aynı zamanda”. “Benim anlatıcım, ikinci üçüncü kuşak bir Cumhuriyet ailesinin, pozitivist eğitim almış çokbilmiş bir ferdi.
Saf aklın kamaştırdığı zihniyle çevresinde devinmekte olan farklı bir kültürü sezmeye, anlamaya çalışıyor.” diyen yazar; yaşları, eğitim durumları ve kültürel özellikleri birbirinden farklı karakterlerin ortak acılarda buluşmalarını sağlamaktadır. Romanda Naciye’nin anlattığı masallar, iç içe geçmiş metin katmanlarını oluşturmaktadır. “Bu özellik, Ağlayan Dağ Susan Nehir romanını metinler arası ilişkiler kapsamında değerlendirilen iç anlatı tekniğinin uygulandığı başarılı bir örnek haline getirmiştir”.
Ara Tonlar, geçmişin acı deneyimleri yüzünden yalnızlaşan karakterlerin iç dünyasının zenginliğini ve derinliğini yansıtmayı amaçlayan bir romandır. “Gençlik yıllarında yarım kalmış aşkları arayanların” romanı olan Ara Tonlar da 12 Eylül döneminin izlerini sorgulayan “siyasal bir romandır”, “Dönemi anlatırken tekil olandan ziyade yaygın refleksler ve ruh hallerini yansıttım” romanlarında dilin sınırlarını zorlayan yazar, şiirsel söyleyişi ile dikkat çekmektedir. “Romanları eril dilinin temsilciliğiyle değil, kendiyle bağlantılı, kaygan ve akıcıdır.” dikkat çeker.
“Dünyayı bana göründüğü haliyle dile getiriyorum” diyen yazar, öykü kitaplarında işkence görmüş, tecavüze uğramış kadın karakterleri, yoksul bireyleri, ezen-ezilen çelişkisinin yarattığı çaresizliği, önüne geçilemeyen toplumsal çürümeyi gerçekçi bir bakış açısı ile yansıtmaktadır. Ayşegül Devecioğlu, kitaplarının “toplumsal gerçekçi” diye adlandırılan metinler arasına girmediğinin altını çizmektedir. “Öykü ile hayat arasındaki sınırların çoktan kaybolduğunu” vurgulayan yazara göre, “en bireysel anlatıda hatta bir bireyin değil herhangi bir canlının ya da doğa parçasının ya da bir nesnenin de hikâyesi anlatılsa da burada toplumsalın izi kaçınılmaz olarak vardır”.
“Politika dünyayı anlamlandırma yollarımdan biri ve bakışımı da şekillendiriyor ki bu doğaldır.” diyen Ayşegül Devecioğlu’nun Kış Uykusu kitabında yer alan öykülerin iç dünyasında kendiliğinden büyüdüğünü belirtir. Belirgin hiç bir şey amaçlamadan ortaya çıkmış öykülerde toplumsal ortamı ‘’12 Eylül sonrası Türkiye’de, bütün görünen ve görünmeyen veçheleriyle’’ anlatmaya çalıştığını vurgular. ‘’İnsani-siyasi-toplumsal-ekonomik durumun belirlediği‘’ bir zamanın ve kendi tarihinin ürünü olan öykü kitabında ‘’12 Eylül’le hesaplaşmak gibi bir derdi” nin (Aslan 2009) olduğunu dile getirir.
Başka Aşklar adlı öykü kitabında aşk kavramını yokluk üzerinden ele alan, aşkı ancak “yabancıların ve “ötekilerin satır arasında takip edebileceğimiz hikâyelerinde görebildiğimiz’’ bir eserdir. ‘’Devecioğlu, bu ülkede yaşanan, yaşanmakta olan acıların da uzağında durmayan bir yazar. Başka Aşklar kitabının son iki öyküsünde “Kurşun Memed” ve “Xet”de daha çok ortaya çıkıyor bu durum. ‘Başka Aşklar’, birbirinden farklı gibi görünse de benzer bir duyarlıktan süzülmesiyle benzeşen öykülerden oluşuyor. Aşklar var bu öykülerde evet, ama genelde ya yaşanmamış ya da gizli kapaklı, tek taraflı yaşanıyor’’.
Ayşegül Devecioğlu; Seval Şahin ve Tevfika İkiz tarafından yayına hazırlanıp 2018’de basılan Aşk Mektupları ve 2020’de basılan Yeni/Den Yeni: 19. Yüzyılı Yeniden Yazmak adlı kitaplara öyküleri ile katkıda bulunmuştur.
Devecioğlu’nun roman ve öykülerindeki hüzünlü sese rağmen umudu hep koruduğu görülmektedir. Gerçekliğin acımasız ve keskin yüzü karşısında karakterler daldıkları düşlerle yaşama tutunmaları söz konusudur. İnsanlar düşe dalınca umut uykudan uyanır diyen yazara göre “düşe dalmak hayatı ellerimizle değiştirebileceğimize iman etmektir yeniden” Bu bakımdan yazarın roman ve öyküleri, yansıttıkları karamsar tabloya rağmen geleceğe dair umudu da ifade eden metinlerdir. “Yaşadığımız siyasal hayatların nasıl yazılabileceğini iyi örnekleyen roman ve öyküler” kurgulayan Devecioğlu, bu bakımdan edebiyatımızın önemli kalemleri arasında yer almakta ve yazma serüvenini sürdürmektedir. (Kaynak: yesevi.edu.tr)
