Modernizmin estetik devrim olarak anlatılan hikâyesi, aynı zamanda kapitalizmin kültürel tarihidir. Bu hikâye ekonomi – politik dinamikler ışığında yeniden okunduğunda tam anlamıyla kavranabilir.
Haber Merkezi / Sanat dünyası, 20. yüzyılın başından bu yana modernizmin etkisi altında şekillenmiş bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Kübizmden Fütürizme, Dada’dan Soyut Dışavurumculuğa uzanan bu yelpaze, genellikle ilerlemeci, yenilikçi ve bireyci bir estetik dönüşüm olarak okunmaktadır.
Ancak modernizmin yüz yıllık serüvenine Marksist bir perspektiften bakıldığında, bu estetik devrimin yalnızca sanatsal bir arayış olmadığı; aynı zamanda kapitalist üretim ilişkilerinin, sınıfsal dinamiklerin ve piyasa mekanizmalarının belirleyici etkileriyle biçimlendiği görülmektedir.
Modernizm, görünürde geleneksel estetik kalıplara bir başkaldırı olarak belirse de, bu başkaldırı büyük ölçüde kapitalizmin hızla dönüşen toplumsal yapısının içinden doğmuştur. Sanatçılar, endüstrileşmenin yarattığı yabancılaşmaya tepki verirken, aynı zamanda bireysel yaratıcılığın yüceltilmesi kapitalist ideolojinin “bireysel girişimci” anlayışıyla örtüşmüştür.
Bu dönemde sanat eserinin “meta” haline gelişi hızlandı. Galeriler, koleksiyon piyasaları ve müze politikaları, sanatın dolaşımını piyasa kurallarına göre belirlenmiştir. Modernist sanatçı özgürleşirken, aynı zamanda üretimini ekonomik yapılarla daha sıkı bir ilişkiye sokulmuştur.
Avangard hareketler, toplumsal dönüşüm idealini sanatla birleştirmeye çalışmıştır. Dada’nın burjuva kültürüne saldırısı, Rus konstrüktivistlerinin devrimci tasarım anlayışı veya Bauhaus’un üretim – estetik ilişkisini yeniden kurgulama çabası bu hattın önemli örnekleri arasındadır.
Fakat Marksist düşünürlerin sıkça vurguladığı gibi, avangardın radikal jestleri çoğu zaman sistem tarafından soğurulmuştur. Ki burjuva kültürü, kendisine yönelen eleştiriyi metalaştırarak yeniden pazarlanabilir hale getirmekte ustadır. Bugün bir Dada kolajının milyon dolarlara alıcı bulması, avangardın artık karşısına dikildiği sistemin bir parçası haline gelmesinin çarpıcı bir göstergesidir.
Soyut sanatın yükselişi, Marksist okumalarda sıkça “yabancılaşmanın estetik biçimi” olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal gerçeklikle bağların koparıldığı, sanatın kendi iç form sorunlarına kapandığı bu yönelim, kapitalizmin bireyi atomize eden yapısını yansıtmaktadır.
Buna karşın, soyutlama kimi sanatçılarda özgürleşmenin dili olarak da okunabilir. Yine de bu ikiliğin çözümü, sanatın üretildiği ekonomik ortamda aranmalıdır: Sanatçı özgürce soyutlayabiliyordu, çünkü piyasa bu özgürlüğü maddi olarak destekleyen bir altyapı kurmuştur.
20. yüzyılın son çeyreğinde postmodernizmin yükselişi, modernizmin “ilerleme” mitini yerle bir etmiştir. Fakat Marksist düşünürlere göre, bu da kapitalizmin esnek birikim dönemine geçişinin kültürel karşılığıydı.
Modernizmin büyük anlatıları yıkılırken, piyasaya uyumlu çoğulluklar, parçalanmış kimlikler ve her şeyin metalaşabildiği esnek bir kültürel alan doğmuştur. Sanat artık yalnızca bir ifade biçimi değil, aynı zamanda küresel yatırım ağlarının bir aracı olmuştur.
Modernizmin yüz yıllık mirasına baktığımızda, sanatın ideallerle, özgürlük arayışlarıyla ve yaratıcı devrimlerle örülü bir çizgiye sahip olduğu görülebilir. Ancak Marksist bakış, bu çizginin arkasındaki ekonomik ve sınıfsal belirlenimleri de görünür kılmaktadır.
Bugün çağdaş sanat piyasasının devasa ölçeğe ulaşması, sanat eserinin finansal bir yatırım aracına dönüşmesi ve müzayede evlerinin modernist eserleri milyar dolarlık dolaşıma sokması, modernizmin aslında kapitalist çarklardan hiç de bağımsız olmadığını gözler önüne sermektedir.
Sonuç olarak, modernizmin estetik devrim olarak anlatılan hikâyesi, aynı zamanda kapitalizmin kültürel tarihidir. Bu hikâye ancak sınıf ilişkileri, üretim biçimleri ve ekonomi – politik dinamikler ışığında yeniden okunduğunda tam anlamıyla kavranabilir.
