Dilkaya Höyüğü ve Mezarlık Alanı; Van’ın Edremit İlçesi, Dilkaya Mahalles sınırları içerisinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçlarıyla ulaşım mümkündür.
Dilkaya Höyüğü, Van Gölü kıyısında doğal bir kumul üzerine kurulmuş bir yerleşim yeridir. Höyükte Transkafkasya kültürüne ait mö 4000 yıllarına ait seramik parçaları bulunmuştur.
Yerleşim yerinin M.Ö. 3000 yıldan orta çağa kadar sürekli olmayan yerleşim gördüğü saptanmıştır. Höyüğün 200 m kuzeyinde, Dilkaya’yı Erken-Orta Demir Çağ ve Orta çağ’da yurt yeri olarak seçenlere ait mezarlık bulunmuştur. Dikdörtgene yakın mezarlıkların bir kısmının planları 70 x 110 cm ile 40 x 44 cm’dir ve taş kapaklarla örtülmüştür. Kum gömü şeklindeki bu mezarlıklarda, birkaç ölü üst üste “hocker” tekniğinde gömülmüştür.
Bazı katmanlarda ise ölülerin yakılarak gömüldüğüne dair bulgular edinilmiştir. Yapılan araştırmalar bu yerleşim en yaşlı insanın 45-50 yaşlarında olduğunu göstermiştir.“Pencere açma ameliyatı” ile ilk beyin ameliyatının yapıldığı yer olarak da tarihe geçen bu höyük Urartulara ait bulguların da ortaya çıkarıldığı höyüktür.
Yapılan kazılar sonucu höyük’ün farklı dönemlerde yerleşim yeri olarak kullanıldığını göstermiştir. Bu dönemlere ait evlerin dikdörtgen ve yuvarlak planlı yapıldığına dair kalıntılar olmakla birlikte avlular, kar ve kül çukurları ile at nalı biçimli ocaklar tespit edilmiştir. Bazı katmanlarda da taş temelli, kerpiç du-varlı evlerin inşa edildiği bulgularına ulaşılmıştır.
El yapımı, farklı renklerde çanak ve çömlekler, oyuncak araba tekerlekleri, obsidyen ok ve mızrak uçları, bilezikler, takılar ve objeler ortaya konuldukları dönemlerin günlük yaşamına dair izleri gözler önüne sermektedir. Dilkaya Höyüğü Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır. Birinci derecede arkeolojik sit alanıdır.
