Harosman Mağaraları; Ardahan’ın Hanak İlçesi, Ortakent (Büyük Nakala) Beldesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Belde Merkezi’nin yaklaşık 7-8 km. güneyindedir.
Hanak İlçe Merkezi’nden Ortakent (Büyük Nakala) Beldesi’ne günün belirli saatlerinde toplu ulaşım araçlarıyla ulaşım sağlanmaktadır.
Mağaralar iki bölümden oluşmaktadır. Birinci kısımdaki dehlizler kilise ve küçük barınaklardan oluşurken, ikinci kısımdaki dehlizler yönetici odası ve yönetimle ilgili büyük barınaklardan oluşmaktadır.
Birinci kısımdaki dehlizler genelde iki katlıdır, ama tek katlı olanlarda vardır. Bu dehlizler genelde üç yada dört mekandan oluşmaktadır. Ön cepheye bakan mekanlar pencere aralıklarıyla ışıklandırılırken ön cepheye bakmayan dip kısımlardaki yapıların ışıklandırılması yoktur. Tavandan delikler açılarak ışıklandırma sağlanmaya çalışılmıştır. Bu mekanlar sert cisimlerle oyulmuştur. Önemli mekanlar dışında çoğu mekan kesit biçiminde ve duvarları düzgün olmayan hatlar görünümündedir.
Birinci kısımda soldan birinci olan iki katlı dehliz (Mağara) ibadet yeri görünümündedir. Yine dini yapı olabilecek solda üç dehliz var. Ortada kalan iki dehliz ise duvarlardaki is izleri ile buranın mutfak olabileceğini gösteriyor. İki katlı yapılar dışındaki diğer dehlizler barınak ve nöbetçi yerleri olarak değerlendirebiliriz.
Harosman Mağaralarının ikinci kısmı yukarı kısımda farklı olarak yapılar daha büyük ve tarihlemeye yardımcı olabilecek unsurları içermektedir. Aşağı kısmın yapıları genelde tek katlıdır. Yönetici odası ise ikinci kat seviyesindedir. Ama oda tek katlıdır.
ikinci kısmın sol bölümü ise birbirine tünelle bağlantılı iki büyük mekan yer almaktadır. Soldaki mekanını önü duvarla örülmüştür. Duvarda kullanılan düzgün kesme taşları ve taşların arasındaki beyaz hare ise tarihlemeye yardımcı olabilecek buluntu durumundadır.
Yapı büyük bir salondan ve arkasında odadan oluşan bir toplantı yeri olarak düşünülür. Toplantı yeri olarak düşünmemizi sağlayan unsur ise salonun sağ tarafında bulunan 20-25 kişinin oturabileceği banktandır. Ayrıca bu salonun sol duvarının alçı sıvayla kaplanması da bu yapının önemli mekan olduğunu göstermektedir. Sol duvarın alçı ile sıvanması tarihleme açısından önemli olabilir.
ikinci kısmın diğer yapısı ise yerden yaklaşık 5 metre yükseklikte ikinci kat seviyesinde yer almaktadır. Merdivenle çıkılan bu yapı içinde taht şeklinde oturma yerinin bulunma ve korunma amacıyla yükseğe yapılmasından bu mekanın yönetici odası olarak düşünmemizi sağlar.
Genel bir yapı şeklini açıkladığımız bu dehlizlerin özenle yapılmaması ve buluntu vermemizi nedeni ile bu dehlizlerin kısa süreli barınma amacıyla yapıldığını çok sayıda küçük barınaklardan oluşması buranın sürekli nöbetçiler tarafından kullanma kısa süreli barınmanın daha çok savunma amaçlı olduğunu göstermektedir.
