Erzurum: İspir, Sırakonaklar Kilise Camii
Sırakonaklar Kilise Camii; Erzurum’un İspir İlçesi, Sarkıkonaklar (Hodiçor, Hodaçür) Köyü, Cücebağı Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Erzurum Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 13.2.1986 tarih ve 1873 sayılı kararıyla tescil edilerek koruma altına alına alınmıştır.
Kilise, 1964 yılında Mimar Ş.Kuru Mehmed’in yaptığı değişiklikle camiye çevrilmiştir. Kesin yapım tarihi bilinmeyen kilisenin, hemen batısındaki mezarlık girişinin yanında, alınlıktan düştüğü anlaşılan ve aşırı derecede tahrip olmuş kitabeden seçilebilen harfler burada bir Ermeni mezarlığının varlığına dolayısıyla bir Ermeni yerleşmesine işaret etmektedir. Bu kitabeden hareketle yapının, Ermeniler tarafından inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir.
Yapının son derece düzgün kesme taş işçilikli mimarisi, özellikle de büyük boyutlu pencerelerin büyük blok taşlarla çerçeveli ve ampir üslupta alınlıklı formu, XIX. yüzyıl sonlarında Kars ve Ardahan’da inşa edilmiş Rus yapısı sivil mimarlık örneklerini akla getirdiği için, yapının XIX. Yüzyıl sonlarında inşa edilmiş veya onarılmış olabileceği de düşünülmektedir.
Yapının camiye çevrilmesiyle orijinal planı bozulmuş durumdadır. Apsis kısmındaki duvar payesi kalıntıları, iç mekanın üç nefli olarak düzenlendiğini göstermektedir. Batıda yer alan giriş bölümü, ikisi bağımsız, ikisi duvara birleşik ayakların taşıdığı, yuvarlak dört kemer üzerine oturan oval bir kubbeyle örtülmüştür. Girişten, 1964 yılında yapılan onarımla ahşap çatılı cami haline getirilen iç mekana girilir. Buradan yapının orijinal planını tespit etmek mümkün değildir.
Yapının doğusunda, dışa taşkın, içten ve dıştan yarım yuvarlak planlı apsisten batıya doğru, yapının yarısında bir duvar çekilerek bu kısım imam lojmanı haline getirilmiştir. Doğu ve batıda hem kilise içine hem de dışarıya açıklığı bulunan yuvarlak planlı, kubbeyle örtülü bölümler bulunmaktadır. Bu bölümlerin boyut ve apsise uzaklık bakımından pastoforium hücresi olamayacakları, ancak kilisenin özel mahiyette girişleri olabilecekleri düşünülmektedir. Bu yuvarlak planlı bölümlerin, dışa taşkın giriş bölümü ve apsisin dışa taşıntısıyla denge sağlaması, dört kollu bir haç formu göstermektedir.
İçeriden kilise duvarlarının üst kısımlarındaki konsol izleri, orijinal üst örtünün beşik tonoz olduğunu göstermektedir. Yapı, cephelerde yer alan yuvarlak kemerlerin birbirine bağladığı duvar payeleri ve yuvarlak kemerli büyük boyutlu pencerelerle hareketli bir görünüm sergilemektedir. Yuvarlak kemerlerin kesişim noktalarında düzgün kesme taşlardan yapılmış birer haç motifine yer verilmiştir.
Kalan izler, apsisin sağ ve sol üst köşesinde taştan, kalın silmelerle oluşturulan birer haç motifinin işlendiğini göstermektedir. Giriş bölümü ile yapı kütlesinin birleştiği noktalarda, aynı zamanda yuvarlak kemerlerin üzengi taşı başlangıcındaki küreler üzerinde kabartma olarak işlenmiş el motiflerine yer verildiği görülmektedir. Ana girişten geçtikten sonra sağda ve solda taştan birer kandillik bulunmaktadır. Kilise son derece düzgün, mermere yakın gri bir taşla inşa edilmiştir.
