Aksaray İl Halk Kütüphanesi
İl Halk Kütüphanesi; Aksaray’ın Merkez İlçesi, Hacı Hasanlı Mahallesi’nde, Ulu Cami’nin hemen kuzeyinde yer almaktadır. Şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım mümkündür.
Kitabesine göre Aksaray Valisi Yusuf Ziya Günar tarafından 1924-26 yılları arasında yaptırılmıştır. Yapının mimarı Mühendis Galib Bey, ustası ise kitabesine göre Sarı Şeyh Usta Mısri’dir. Sağlam olan yapı aynı amaçla halka hizmet etmektedir.
Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanmaktadır. Düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Bodrum kat üzerine 1 kat halinde yükselmektedir. Gerek planlama gerekse cephe düzenlemesi açısından simetrik kaygı açıkça görülmektedir. İhata duvarı ile çevrilmiş bir bahçe içindedir.
Bodrum kat günümüzde ilk okul, üst kat ise, diğer okul öğrencileri ile yetişkinlere hitap etmektedir. Bodrum kat kitabesinden de anlaşılacağı üzere orjinalde Vilayet matbaası olarak kullanılırken, Aksaray’ın 1933 yılında vilayetlikten çıkarılıp ilçeye dönüştürülmesinden sonra iç mekandaki matbaa aletleri Niğde’ye götürülmüştür.
Yapının en önemli kısmı cepheleridir. Cephe düzenlemelerinde klasik Türk unsurlarının baskın bir şekilde uygulanması dikkat çekmektedir. Cephelerin kaplama taşları Rustik tarzda analı-kuzu şeklinde belirginleştirilmiştir. Doğu ve batı cephelerde birer portal vardır. Yapının kuzey ve güney kanatları doğu ve batıya doğru taşıntı yapmaktadır. Cepheleri dolanan iri kaval silmelerle katları birbirinden ayırmaktadır. Bodrum kat pencereleri ise basık kemerlidir.
Pencereler rustik tarzda düzenlenmiş analı-kuzu şeklindeki blok taşlarla vurgulanmıştır. Doğu cephedeki basık kemerli bir kapı ile bodrum kata girilmektedir. Zemin kata her iki cephedeki, tek yönlü merdivenle çıkılmaktadır. Pencereler ve kapılar, kemerin formuna uygun iri bir kaval silme ile, söveler ile beden duvarlarının köşeleri analı-kuzu şeklindeki Rustik düzendeki taşlarla değerlendirilmiştir. Güney cephede bodrum katta basık kemerli iki, zemin katta ise yüksek ve geniş ikişer pencere vardır.
Batı cephenin güneyinde her iki katta üçer pencere yer almaktadır. Zemin kattakiler sivri kemerli olup kuzeydeki diğer ikisine nazaran daha küçük tutulmuştur. Büyük pencerelerin arasında yıldız motifli bir kabara dikkati çekmektedir. Küçük pencerenin üstünde ise penç motifli silindirik formda bir kabara daha görülmektedir. Güneydeki kanadın dışa taşıntılı kuzey cephesinde bodrumdaki basık, üstteki sivri kemerli birer pencere vardır. Batı cephenin ortasında, kuzey ve güneydeki kanatların dışa taşıntı yapması nedeniyle, biraz içeride kalmış kısımda zemin kata çıkışı sağlayan kapı ve pencere düzenlemeleri yer alır.
Giriş kapısı yuvarlak kemerli olup kemer ve söveler yivlendirilmiştir. Kapı yine yivli bir sivri kuşatma kemeri içine alınmıştır. Kapının her iki yanında yuvarlak kemerli birer pencere görülmektedir. Pencereler yanlardan yivli birer yarım sütunce ile sınırlandırılmıştır. Sütunceler, plaster motifi üzerine oturan simetrik, kıvrık dal ve Rumilerden gelişen bir bezeme üzerine oturmaktadır. Pencereler ve ortadaki kuşatma kemeri bir kaval silme ile sınırlandırılmıştır.
Kuşatma kemerinin kilit taşı hizasında kademeli kare bir altlık üzerine sekizgen içinde sekiz kollu yıldız motifli bir kabara ile; köşeliklerinde sarı zemin üzerine siyah renkte geometrik düğüm motifi dikkati çekmektedir. Bu düzenlemelerin üzerinde ise kitabe, kitabenin yanlarında dilimli birer mermer kabara, kitabenin de üst kısmındaki dikdörtgen boşlukta gönderli bir al bayrak yer almaktadır. Bu süslemeler kaval silmeden yanları girintili, çıkıntılı siyah renkli bir bordürle kuşatılmıştır.
Giriş kapısının kuzey ve güneyindeki kanatların cephelerinde birer kabara daha vardır. Kapının her iki yanında birer korkuluk babası vardır. Batı cephenin kuzeyinde yuvarlak kemerli ikiz pencere yer almaktadır. pencereler, yivli yarım sütunceler sınırlandırılmıştır. Sütuncelerin altlıklarında yüksek kabartma tekniğinde ters-düz, “C”, damla, yaprak, çiçek, penç ve çarkıfelek motifleri; başlıklarında da yine yüksek kabartma tekniğinde yaprak, penç ve çarkıfelek motifleri bulunmaktadır. Pencereler bir kaval silme ile vurgulanmıştır. Pencere arasında dilimli bir kabara yer almaktadır. En üstte ise yine kaval silmeden bir yuvarlak kemer pencere kemerleriyle birleşmektedir.
Cephenin ortasında analı-kuzulu Rustik tarzda bir kaval silme dikkati çekmektedir. Pencerelerin en üstünde çatı seviyesinde ortası üçgen şeklinde sonlanan bir kitabe yer almaktadır. Bodrum katın bu cephesinde sadece bir adet pencere vardır. Kuzeybatı cephede yüksek tutulmuş sivri kemerli, bodrum katta ise basık kemerli ikişer pencere bulunmaktadır. Sivri kemerli pencerelerin kemeri dıştan bir kaval silme ile sınırlandırılmıştır. Cephenin en üstünde ise ortası üçgen şeklin düzenlenmiş pano içinde kitabe yer almaktadır. Doğu cephenin kuzeyindeki düzenleme, batı cephenin kuzeyindekinin aynısıdır.
Doğu cephenin orta kısmı büyük üçüz yuvarlak pencere ile hareketlendirilmiştir. Pencereler yarım yivli sütuncelerle birbirinden ayrılmaktadır. sütuncelerin altlıkları, aynı cephenin kuzeyindeki ve batı cephenin de kuzeyindeki altlıkların aynısıdır. Sütuncelerin başlıklarının yerinde ise penç ve yaprak motifleri görülmektedir. Bodrum katın cephesinde ise orada bir kapı, yanlarda birer pencere vardır. Doğu cephede, güney kanadın kuzey cephesinde oval tek yönlü pencere ile zemin katın kapısına ulaşılmaktadır. Kapı yivli basık kemerlidir. Dıştan yine yivli bir sivri kuşatma kemeri içine alınmıştır. sivri kemer dıştan bir kaval silme ile belirginleştirilmiştir.
Sivri kemerin kilit taşı hizasında üstte, kare altlık üstüne sekizgen ve sekiz kollu yıldızlı bir kabara, kemerin köşelerinde ise kabartma geometrik düğüm motifi yer almaktadır. Bu düzenleme dıştan siyah bir kaval silme içine alınmıştır. Bu düzenlemenin de üstünde yine siyah kaval silmeli pano içinde ortada al bayrak motifinin iki yanında birer kitabe vardır. Doğu cephede, güney kanadın doğu cephesinde, aynı kanadın batı cephesindeki düzenlemenin aynısı uygulanmıştır. Üst Örtü Tüm mekanlar içten düz dam, dıştan Marsilya kiremidi kaplı bir kırma çatı ile örtülüdür.
Doğu cephenin ortasındaki basık kemerli kapıdan bodrum katın giriş koridoruna girilmektedir. Koridorun doğu duvarında basık kemerli iki adet pencere iç mekanı aydınlatmaktadır. Koridora açılan kapılar Rustik tarzda analı-kuzulu taş düzenlemesine sahip ve basık kemerlidir. Koridirun batısındaki basık kemerli kapıdan kare planlı mekana girilmektedir. Kare mekan batı duvarındaki basık kemerli bir adet pencere ile aydınlatılmaktadır. Giriş koridorunun kuzeyindeki basık kemerli iki kapı açıklığı ile kuzeybatı- güneydoğu yönünde uzanan iki mekana girilmektedir. Mekanların yan duvarlarında birer adet basık kemerli pencere vardır.
Giriş koridorunun güneyindeki yine basık kemerli kapıdan geniş salona geçilmektedir. Salon doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlıdır. Doğu, batı ve güney duvarlarındaki basık kemerli ikişer pencere ile iç mekan aydınlatılmaktadır. Doğu ve batı cephedeki merdivenlerle cephe ortasındaki zemin katın taç kapısına çıkılmaktadır. Kapılardan batıdaki kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan dikdörtgen planlı giriş bölüme açılmaktadır. Bu mekan okuma salonu ile diğer odalar arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır.
Batısında üç adet, doğusunda iki adet pencere iç mekanı aydınlatmaktadır. Kuzeyindeki yivli iki yuvarlak kemerli kapı ile iki mekana girilmektedir. Her iki mekanda dikdörtgen planlı olup uzun kenarlarında yuvarlak kemerli ikişer, kısa kenarında birer adet sivri kemerli birer adet pencere vardır. Giriş mekanının güneybatısındaki yivli yuvarlak kemerli kapı ile kare planlı mekana girilmektedir.
Mekanın batı ve kuzey duvarlarında sivri kemerli birer pencere yer almaktadır. Giriş mekanının güneyindeki yivli yuvarlak kemerli kapı ile okuma salonuna girilmektedir. Salon doğu-batı yönünde dikdörtgen planlıdır. Kuzeydoğusundaki bir diğer kapı ile dışarı çıkılmaktadır. Doğu, batı ve güneyinde ikişerden altı adet sivri kemerli pencere iç mekanı aydınlatmaktadır. Mekanın kuzeybatı köşesinde beyaz ve mavi çini levhalar arasında çiçek motifli küçük eşkenarların süslediği günümüzde mevcut olmayan bir ocak dikkati çekmektedir.
